بی‌اختیاری ادرار سالمندان زمانی رخ می‌دهد که فرد کنترل مثانه خود را از دست داده باشد. در برخی موارد، بیمار محتویات مثانه خود را به طور کامل تخلیه می‌کند اما در موارد دیگر تنها مقدار کمی از ادرار فرد به طور غیرارادی دفع می‌شود. این مشکل می‌تواند با توجه به علت آن، موقت یا مزمن باشد.
به طور طبیعی زمانی که مثانه پر از ادرار شود، عضلات دیواره مثانه منبسط می‌شود. به محض پر شدن مثانه، سیگنالی از طرف آن به مغز شما فرستاده می‌شود تا متوجه شوید که هنگام دفع ادرار فرا رسیده است. عضلاتی که در اطراف مثانه قرار دارند ادرار را داخل آن نگه می‌دارند تا شما برای دفع آن اقدام کنید. بی‌اختیاری زمانی رخ می‌دهد که عضلات ذکر شده نتوانند ادرار را در درون مثانه نگه دارند یا مغز شما نتواند پیام هشدار برای دفع ادرار را به موقع دریافت کند.
بر اساس مطالعات بنیاد مراقبت‌های کلیوی آمریکا (UCF)، اکثریت بزرگسالان در ایالات متحده به بی‌اختیاری ادرار مبتلا هستند. مطالعات دیگر نشان می‌دهد که بی‌اختیاری در زنان بالای ۵۰ سال بیشتر از مردان شایع است، اما این مشکل می‌تواند همه را تحت تأثیر قرار دهد.
بی‌اختیاری دفع ادرار، می‌تواند ناشی از مشکلات، اختلال‌ها و بیماری‌های مختلفی در سطوح خفیف تا شدید متغیر باشد. باید توجه داشته باشید که بی‌اختیاری در دفع ادرار می‌تواند نشانه‌ای از سرطان، سنگ کلیه، عفونت یا بزرگ شدن پروستات باشد. بنابراین اگر به بی‌اختیاری ادرار مبتلا هستید بهتر است به پزشک مراجعه کنید. این بیماری می‌تواند زندگی روزمره شما را مختل و مشکلاتی دیگری برای شما ایجاد کند.
انواع بی‌اختیاری ادرار سالمندان
به طور کلی بی‌اختیاری ادرار سالمندان به چند دسته کلی تقسیم می‌شود. البته ممکن است فردی به طور هم‌زمان به دو نوع از این موارد مبتلا باشد.
بی‌اختیاری ناشی از فشار
بی‌اختیاری ناشی از فشار با انجام برخی از فعالیت‌های فیزیکی ایجاد می‌شود. برای مثال ممکن است هنگامی که شما در حال ورزش، سرفه، عطسه یا خندیدن هستید کنترل مثانه خود را از دست بدهید. این فعالیت‌ها فشار بیشتری به عضله اسفنکتر ادراری، که ادرار را در مثانه نگه می‌دارد وارد می‌کند. ممکن است این فشار اضافی باعث شود عضله اسفنکتر ادرار را از خود عبور دهد.
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در سالمندان
بی‌اختیاری ناشی از اضطرار
این نوع از بی‌اختیاری که بی‌اختیاری رفلکسی یا مثانه بیش‌فعال نامیده می‌شود، پس از بی‌اختیاری ناشی از فشار، شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری در ادرار در افراد است. در این حالت، مثانه بیمار به طور ناگهانی منقبض می‌شود و اضطرار شدیدی برای دفع ادرار ایجاد می‌کند که قابل کنترل نیست. ممکن است بیمار پس از این احساس اضطرار نتواند به موقع خود را به سرویس بهداشتی برساند و در نیمه راه ادرار را دفع کند.
اضطرار ایجاد شده برای دفع ادرار می‌تواند هنگام تغییر موقعیت نشستن توسط فرد و شنیدن صدای آب ایجاد شود و این بی‌اختیاری حتی ممکن است در حین رابطه جنسی، به خصوص هنگام رسیدن به ارگاسم مشکل‌ساز شود. صدمه دیدن رشته‌های عصبی یا عضلات مثانه و اختلال در سیستم عصبی می‌تواند از دلایل ایجاد این نوع از بی‌اختیاری باشد.
بیشتر بخوانید: عوارض دیالیز در افراد مسن
بی‌اختیاری ناشی از پر شدن مثانه
این نوع از بی‌اختیاری زمانی رخ می‌دهد که افراد نمی‌توانند هنگام ادرار کردن مثانه را به طور کامل خالی کنند. به همین دلیل ممکن است مدتی بعد، ادرار باقی مانده در مثانه به بیرون نشت کند. این نوع بی‌اختیاری در مردان بیشتر از زنان شایع است.
بی‌اختیاری عملکردی
در این نوع از بی‌اختیاری معمولا فرد آگاه است که نیاز دارد ادرار خود را دفع کند، اما به دلایل فیزیکی یا ذهنی نمی‌تواند خود را به محل دفع برساند. بی‌اختیاری عملکردی بیشتر در افرادی که به آلزایمر یا افسردگی مبتلا هستند یا از توانایی حرکتی خوبی برخوردار نیستند ایجاد می‌شود.
بی‌اختیاری مخلوط
این نوع از بی‌اختیاری زمانی اتفاق می‌افتد که فرد ترکیبی از بی‌اختیاری ناشی از فشار و اضطرار را به طور هم‌زمان تجربه می‌کند.
بی‌اختیاری کامل
منظور از بی‌اختیاری کامل آن است که مثانه شخص بیمار قادر به ذخیره ادرار نیست و او به طور پیوسته یا دوره‌ای دچار نشت ادرار از مثانه شود. در مواردی ممکن است بیمار مشکلی مادرزادی داشته باشد، برای مثال ممکن است بین مثانه و واژن یک خانم، یک حفره (فیستول) وجود داشته باشد.
دلایل بی‌اختیاری ادرار سالمندان
بی‌اختیاری ادرار سالمندان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در کودکان، بی‌اختیاری در ادرار معمولا ناشی از نوعی بیماری مانند عفونت مجرای ادراری، مشکلات کلیوی یا نقص در مجاری ادراری است. در بعضی مواقع، کودکان حتی پس از زمانی که آموزش‌های کافی برای دفع ادرار در سرویس بهداشتی به آن‌ها شده نمی‌توانند ادرار خود را هنگام شب یا روز کنترل کنند. بی‌اختیاری ادرار در کودکان اگر علتی جدی نداشته باشد معمولا با بیشتر شدن سن کودک این مشکلات خود به خود رفع می‌شود.
در بزرگسالان با توجه به نوع بی‌اختیاری، علت آن می‌تواند متفاوت باشد. بعضی از این مشکلات به راحتی قابل درمان هستند و ممکن است موجب بی‌اختیاری ادرار موقت در فرد شوند اما بعضی دیگر از آن‌ها می‌توانند جدی‌تر بوده و برای مدت طولانی باقی بمانند.
سالخوردگی
با افزایش سن، عضلاتی که مثانه شما را کنترل می‌کنند به طور طبیعی ضعیف‌تر می‌شوند و این ضعف عضلانی احتمال ابتلا به بی‌اختیاری در ادرار را افزایش می‌دهد. بی‌اختیاری ادراری که به دلیل سالخوردگی ایجاد شده باشد عمدتا از نوع بی‌اختیاری ناشی از فشار است.
برای آن‌که بتوانید عضلاتی قوی و مثانه‌ای سالم داشته باشید، لازم است عادت‌های خوبی را که در افزایش طول عمر موثر هستند در سبک زندگی خود بگنجانید. هر چقدر که سالم‌‌تر و تندرست‌تر باشید، احتمال این‌که در هنگام سالخوردگی دچار بی‌اختیاری در دفع ادرار شوید کم‌تر خواهد بود.
صدمه فیزیکی
ماهیچه‌های دیافراگم لگنی، عضلاتی هستند که مثانه شما را در جای خود نگه می‌دارند. آسیب دیدن این عضلات می‌تواند موجب بی‌اختیاری شود. ممکن است این اتفاق در اثر نوعی جراحی، مانند هیسترکتومی رخ دهد. صدمه فیزیکی به این عضلات حتی می‌تواند در نتیجه بارداری یا وضع حمل نیز ایجاد شده باشد.
بزرگ شدن پروستات
در مردان، غده پروستات حول ناحیه باریک (گردن) مثانه قرار دارد. این غده مایعی ترشح می‌کند که از اسپرم‌ها محافظت کرده و آن‌ها را تغذیه می‌کند. با افزایش سن غده پروستات به طور طبیعی بزرگ‌تر می‌شود، به همین دلیل ممکن است بسیاری از مردان در نتیجه این بزرگ شدگی دچار ببی‌اختیاری ادرار شوند. این بی‌اختیاری معمولا به صورت بی‌اختیاری ناشی از اضطرار یا بی‌اختیاری ناشی از پر شدن مثانه بروز می‌کند.
سرطان پروستات
سرطان پروستات یا مثانه می‌تواند به بی‌اختیاری ادراری منجر شود. در بعضی موارد، درمان سرطان می‌تواند کنترل مثانه را برای شما سخت‌تر کند. حتی ممکن است تومورهای خوش‌خیم با مسدود کردن جریان دفع ادرار موجب بی‌اختیاری در ادرار شوند.
بیشتر بخوانید: بیماری کلیه در سالمندان
سایر علت‌های بی‌اختیاری ادرار سالمندان
علاوه بر علائم فوق، بی‌اختیاری در ادرار می‌تواند ناشی از مشکلات زیر باشد:
- یبوست
- عفونت‌های مجاری ادرار (UTIs)
- سنگ کلیه یا مثانه
- التهاب یا تورم پروستات
- یائسگی
- بیماری‌هایی که به سیستم عصبی آسیب می‌زنند؛ مانند بیماری ام‌اس، سکته یا پارکینسون
- سیستیت بینابینی یا هرگونه مشکل مزمن دیگری که باعث التهاب در مثانه شود
- عوارض جانبی ناشی از مصرف بعضی داروها؛ مانند داروهای فشار خون، شل‌کننده‌های عضلات، آرام‌بخش‌ها و برخی از داروهای مربوط به بیماری‌های قلبی
بعضی از عادت‌های غلط نیز می‌توانند به طور موقت نوعی بی‌اختیاری در دفع ادرار ایجاد کنند. برای مثال، مصرف مقدار زیادی از الکل، نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا سایر مایعاتی که برای مدت کوتاهی باعث می‌شود، کنترل مثانه از دست شما خارج شود.
مراجعه به پزشک و تشخیص بی‌اختیاری ادرار سالمندان
در صورت مشاهده نشانه‌هایی از بی‌اختیاری در ادرار، بیمار باید به پزشک مراجعه کند، چرا که ممکن است این نشانه‌ها علامت یک بیماری یا مشکلی جدی و خطرناک باشد که نیاز جدی به درمان داشته باشد. حتی در صورتی که دلیل اصلی جدی و خطرناک نباشد، بی‌اختیاری ادرار به تنهایی می‌تواند زندگی روزمره شما را مختل کند. بنابراین تشخیص درست و دقیق و انتخاب روش درمان مناسب بی‌اختیاری ادرار در صورت ابتلا به این بیماری از اولویت‌هاست.
بیشتر بخوانید: مثانه عصبی در بزرگسالان
هنگامی که به پزشک مراجعه کنید، او به کمک یکی از روش‌های زیر بی‌اختیاری دفع ادرار را تشخیص می‌دهد:
- ثبت چگونگی دفع ادرار در یک روز: در این روش فرد به مدت ۲۴ ساعت میزان مصرف مایعات، زمان دفع ادرار، حجم ادرار تولید شده و تعداد دفعات بی‌اختیاری ادرار را ثبت کرده و به پزشک گزارش می‌دهد.
- معاینه فیزیکی: ممکن است پزشک برای بررسی قدرت عضلات دیافراگم لگنی، ناحیه لگن و اعضای آن را معاینه کند.
- آزمایش ادرار: ممکن است برای تشخیص عفونت یا مشکلات احتمالی انجام آزمایش ادرار به بیمار توصیه شود.
- آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را بررسی کند.
- اندازه‌گیری حجم ادرار باقی‌مانده پس از دفع (PVR): با این‌کار مشخص می‌شود که پس از دفع ادرار چه مقدار از آن در مثانه باقی مانده است.
- سونوگرافی از ناحیه لگن
- تهیه نوار مثانه: با این معیار مشخص می‌شود که مثانه و عضله اسفنکتر ادرار تا چه اندازه فشار را می‌تواند تحمل کند.
- سیستوگرافی: در این روش با استفاده از پرتو ایکس، تصویری از مثانه تهیه می‌شود.
- سیستوکپی: در صورت نیاز به این روش، متخصص اورولوژی لوله‌ای بسیار نازک که لنزی در انتهای آن قرار دارد به مثانه شما وارد می‌کند. با این‌کار پزشک می‌تواند مشکلاتی را که در مثانه یا مجرای دفع ادرار شما وجود دارد ببیند.
پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار سالمندان
پیشگیری از بی‌اختیاری دفع ادرار همیشه ممکن نیست، اما ایجاد تغییراتی کوچک در سبک زندگی می‌تواند به شما کمک کند تا احتمال نشت ادرار یا اضطرار در دفع آن برای شما کم‌تر شود. برای مثال شما می‌توانید:
- مصرف مایعات را محدود کنید: از مصرف حجم زیادی آب، آبمیوه و دیگر مایعات اجتناب کنید. به جای آن می‌توانید در فواصل منظمی از روز حجم کمتری از مایعات را مصرف کنید. اگر در نگه داشتن ادرار در مثانه در طول شب مشکل دارید، پیش از خواب مایعات ننوشید. از مصرف مایعات کافئین‌دار، الکل و قهوه اجتناب کنید.
- برای دفع ادرار خود برنامه‌ای تنظیم کنید: در فواصل منظم و مشخصی از روز، برای مثال هر ساعت یک بار برای دفع ادرار به سرویس بهداشتی بروید. سعی کنید به تدریج این فواصل زمانی را طولانی‌تر کنید. این‌کار باعث می‌شود مثانه شما عادت کند ادرار را برای مدت طولانی‌تری نگه دارد.
- فیبر بیشتری مصرف کنید: یبوست یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند موجب بی‌اختیاری در دفع ادرار شود. با مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات تازه و دانه‌های کامل از یبوست جلوگیری کنید. بدن شما باید به طور متوسط روزانه ۳۰ گرم فیبر دریافت کند.
- وزن خود را در محدوده مناسب نگه دارید: چاقی و اضافه وزن می‌تواند فشار بیشتری به مثانه شما وارد کند و در ایجاد بی‌اختیاری دفع ادرار موثر باشد.
درمان بی‌اختیاری ادرار سالمندان
روش‌های درمان بی‌اختیاری ادرار سالمندان می‌تواند با توجه به علت آن، سن و جنسیت بیمار، و سلامت جسمی و ذهنی او متفاوت باشد:
- درمان‌های دارویی: داروهایی چون میرابگرون، اوکسی بوتنین، و تامسولوزین به شل کردن عضلات مثانه بیش‌فعال کمک می‌کنند. معمولا این داروها برای درمان بی‌اختیاری ناشی از اضطرار تجویز می‌شوند.
- کرم استروژن: استفاده از این پماد، بافت‌های ضعیف شده در واژن و مجرای ادرار را در زنان تقویت می‌کند. معمولا این نوع پماد برای زنانی تجویز می‌شود که در دوران پسایائسگی به سر می‌برند.
- استفاده از پساری (Pessary) در واژن یا محفظه‌های یک‌بار مصرف در مجرای ادرار. پساری در درون واژن قرار داده می‌شود تا از افتادگی مثانه جلوگیری کند و بی‌اختیاری ناشی از فشار را درمان کند. محفظه‌های یک‌بار مصرف ابزارهای تامپون‌مانندی هستند که در مجرای ادرار قرار می‌گیرند تا از نشت ادرار جلوگیری کنند.
- مواد حجم‌دهنده: در این روش موادی چون کلاژن در اطراف مجرای ادرار تزریق می‌شود. این کار باعث می‌شود مجرای ادرار بسته باقی بماند تا از نشت ادرار جلوگیری شود. این روش بیشتر در درمان بی‌اختیاری زنان در ادرار به کار گرفته شود اما می‌توان از آن برای درمان بی‌اختیاری در مردان هم استفاده کرد.
- استفاده از بوتاکس: در این روش، سم بوتولینوم یا بوتاکس به عضلات مثانه تزریق و آن را شل می‌کند. این کار باعث می‌شود ظرفیت مثانه برای ذخیره ادرار افزایش یابد و به این ترتیب، تعداد دفعات دفع غیر ارادی ادرار کاهش پیدا کند.
- تحریک‌کننده اعصاب: استفاده از این دستگاه برای کسانی توصیه می‌شود که دچار بی‌اختیاری شدید ناشی از اضطرار هستند. این دستگاه با قرار گرفتن در زیر پوست شما پالس‌هایی الکتریکی برای عضلات ارسال می‌کند تا عملکرد مثانه شما تنظیم شود.
بیشتر بخوانید: سنگ کلیه سالمندان
اگر هیچ‌کدام از روش‌های درمانی بالا موثر نباشند، احتمالا پزشک شما برای درمان بی‌اختیاری ادرار سالمندان یکی از جراحی‌های زیر را انتخاب می‌کند:
- جراحی تعلیق ناحیه گردنی مثانه: با انجام این جراحی، ناحیه گردنی مثانه در ناحیه‌ای که به مجرای خارجی دفع ادرار متصل است بالاتر برده می‌شود. تأمین یک تکیه‌گاه برای ناحیه گردنی مثانه، به جلوگیری از نشت ادرار در بی‌اختیاری ناشی از فشار کمک می‌کند.
- جراحی افتادگی مثانه: اگر مثانه بیمار از جایگاه طبیعی خود پایین‌تر آمده باشد، انجام این عمل جراحی به بازگرداندن آن به موقعیت طبیعی کمک خواهد کرد.
جراحی اسلینگ: در صورتی که عضلات دیافراگم لگنی بیمار که مثانه را در جای خود نگه می‌دارند ضعیف شده باشند، این روش موثر خواهد بود. در این روش جراح از بخش‌هایی از بافت بدن خود بیمار یا مواد مصنوعی استفاده می‌کند تا تکیه‌گاهی برای مثانه ایجاد کند و ضمن بالا نگه داشتن آن، مجرای ادرار را بسته نگه دارد.
درباره بی‌اختیاری مدفوع سالمندان بیشتر بدانید.
یک دیدگاه