کم‌آبی بدن همان از دست رفتن بیش از حد آب است که باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن می‌شود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که آب از دست رفته بدن بیش از مقدار مصرفی آن باشد. کم آبی بدن برای همه گروه‌های سنی مضر است، اما این وضعیت برای سالمندان بسیار خطرناک‌تر و جدی‌تر است. امروزه کمبود آب در بدن سالمندان یک مشکل بسیار شایع است.
اگر مایعات از دست رفته جایگزین نشود، بدن دچار کم آبی خواهد شد. از نظر علم پزشکی، زمانی که بدن انسان الکترولیت‌های خود را از دست دهد کمبود آب در بدن رخ خواهد داد. با افزایش سن، میزان ذخیره مایعات بدن و احساس تشنگی افراد کاهش می‌یابد. این بدان معنا نیست که آن‌ها به آب احتیاج ندارند بلکه آن‌ها مانند همیشه، احساس تشنگی نمی‌کنند و این باعث می‌شود که آب کمتری از حد مورد نیاز خود بنوشند و دچار کم‌آبی بدن شوند. اگر سالمند هستید یا از یک سالمند مراقبت می‌کنید، ضروری است که با علائم کم آبی در بدن سالخوردگان آشنا باشید و بدانید که چگونه از آن جلوگیری کنید.
انواع کم آبی در بدن
کم آبی در بدن انسان بر اساس میزان مایعاتی که از دست می‌دهد به سه دسته تقسیم می‌شود:
- ایزوتراپی یا ایزوتونیک: این نوع کم آبی زمانی که الکترولیت‌ها در بدن از بین بروند، به وجود می‌آید.
- هیپوتونیک یا هیپوناترمی: وقتی میزان سدیم در بدن کاهش یابد و الکترولیت‌ها از بین بروند فرد دچار هیپوتونیک می‌شود.
- هایپرتونیک یا هایپرناترمیک: کم‌آبی هایپرتونیک نیز زمانی که آب در بدن انسان کاهش یابد به وجود می‌آید.
چه عواملی باعث کمبود آب در بدن سالمندان می‌شود؟
کم آبی در بدن سالمندان اغلب به دلیل مصرف کم آب است، اما می‌تواند به دلایل دیگری از جمله اسهال، تعریق بیش ازحد، از دست دادن خون، بیماری‌هایی مانند دیابت و همچنین اثر جانبی داروهای تجویز شده مانند دیورتیک‌ها اتفاق بیفتد. پیری به خودی خود باعث می‌شود تا افراد کمتر احساس تشنگی کنند بنابراین ممکن است یک سالخورده از این واقعیت غافل شود که تشنه است و به آب احتیاج دارد در نتیجه دچار کم آبی می‌شود.
- استفراغ و اسهال: استفراغ و اسهال شدید، مایعات و مواد معدنی بدن را به سرعت کاهش می‌دهد. اگر به همراه اسهال، استفراغ دارید، مایعات و مواد معدنی بیشتری از دست خواهید داد.
- عفونت‌ها و بیماری‌ها: انواع بیماری حتی بیماری‌های جزئی مانند بیماری‌های ریه یا مثانه می‌توانند سطح مایعات بدن را تحت تاثیر قرار دهند.
- تب: هرچه تب بالاتر باشد، احتمال کمبود آب بدن بیشتر می‌شود. اگر علاوه بر اسهال و استفراغ، تب داشته باشید، این مشکل بدتر می‌شود.
- داروها: بسیاری از سالمندان دارو مصرف می‌کنند و برخی از این داروها می‌توانند داروی ادرارآور باشند و برخی دیگر ممکن است باعث شود فرد بیشتر عرق کند.
- کاهش عملکرد کلیه: با افزایش سن، عملکرد کلیه‌ها کاهش می‌یابد و قادر به حفظ مایعات نیست.
- تعریق بیش‌ازحد: از بین رفتن آب از طریق تعریق، بدون جایگزینی مایعات می‌تواند باعث کمبود آب بدن شود. درجه حرارت بالا و فعالیت شدید باعث افزایش تعریق و از دست رفتن مایعات می‌شود.
- افزایش ادرار: برخی از شرایط پزشکی مانند دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده یا مشکلات مثانه می‌تواند باعث شود که فرد به دفعات ادرار کند و این وضعیت موجب کم آبی در افراد مسن می‌شود.
عوارض کمبود آب در بدن سالمندان
از بین رفتن بیش‌ازحد مایعات یا مصرف کم مایعات می‌تواند منجر به عدم تعادل سدیم و سایر الکترولیت‌ها در بدن شود. الکترولیت‌ها به انتقال پیام‌های الکتریکی بین سلول‌ها کمک می‌کنند. بدون تعادل مناسب الکترولیت‌ها، عضلات می‌توانند به‌طور غیرمستقیم منقبض شوند یا فرد ممکن است هوشیاری خود را از دست دهد. اگر کم‌آبی در سالمندان شناسایی و درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات قابل توجهی و حتی مرگ شود. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شوک حجم خون پایین: یکی از جدی‌ترین مشکلات کمبود آب بدن، شوک حجم خون پایین است. حجم خون پایین باعث افت فشار خون و کاهش میزان اکسیژن در بدن می‌شو. این مشکل بسیار خطرناک و گاهی‌اوقات مرگ‌آور است.
- تشنج: به دلیل عدم تعادل الکترولیت‌ها تشنج اتفاق می‌افتد.
- مشکلات کلیوی: کم‌آبی می‌تواند باعث سنگ کلیه، عفونت ادراری و در نهایت نارسایی کلیه شود.
- صدمات حرارتی: اگر فرد به اندازه کافی مایعات مصرف نکند، وقتی که به شدت عرق کند، ممکن است دچار آسیب حرارتی از گرفتگی خفیف گرفته تا گرمازدگی یا حتی مشکلات حادتری مانند سکته گرمایی(افزایش غیرعادی حرارت بدن) شود.
- یبوست و عفونت دستگاه تنفسی نیز از جمله بیماری‌های دیگری است که فرد سالمند به علت کم‌آبی می‌تواند به آن مبتلا شود.
علائم کمبود آب در بدن سالمندان
از آنجا که کم‌آبی ممکن است عواقب جدی برای سالمندان داشته باشد، ضروری است که افراد سالخورده، خانواده، دوستان و مراقبین با علائم کم آبی در سالمندان آشنا باشند تا اقدامات لازم را برای مقابله با آن انجام دهند.
از جمله علائم کمبود آب در بدن سالمندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربان قلب سریع (بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه)
- یبوست
- مشکل در ادرار کردن
- سردرگمی یا بی‌نظمی
- مدفوع تیره / خونین
- سرگیجه سالمندی
- سردرد
- مشکل در راه رفتن
- فرسودگی
- تغییر در خلق و خوی
- گریه بدون اشک
- پوست خشک و ترک خورده، به ویژه در اطراف لب‌ها
- عدم توانایی در عرق کردن
- خشکی دهان
- خشکی پوست در زیر بغل
- گود شدن زیر چشم و گونه‌ها
- ضعف
راه‌های جلوگیری از کم آبی در افراد مسن
نکاتی برای کمک به جلوگیری از کمبود آب در بدن سالمندان:
- بیماران خود را تشویق کنید که در طول روز مقدار کمی مایعات به طور منظم بنوشند، به جای اینکه مقدار زیادی از مایعات را یک‌بار مصرف کنند.
- بیماران باید از نوشیدن قهوه، الکل و نوشیدنی‌های با پروتئین بالا، به ویژه در مقادیر زیاد اجتناب کنند، زیرا این نوشیدنی‌ها ادرار آورند و منجر به از دست رفتن آب بدن می‌شوند.
- افراد سالمند را تشویق کنید تا با هر وعده غذایی آب، شیر یا نوشیدنی دیگری بخورند.
- مراقبان و بیماران باید علائم اولیه کم آبی بدن از جمله خستگی، گیجی، تشنگی، ادرار تیره، سردرد، دهان خشک، پوست خشک و درد شکم را تشخیص دهند.
- به یاد داشته باشید میوه‌ها، سبزیجات و برخی محصولات لبنی که حاوی آب زیادی هستند، می‌توانند به بیماران شما کمک کنند تا نیازهای آب روزانه خود را برآورده کنند، بنابراین بیماران خود را تشویق به خوردن این غذاها کنید.
- نوشیدنی‌های مورد علاقه‌شان را در دسترس قرار دهید (کنار تخت یا محل نشستن)
- در صورت مصرف داروهای مسهل یا ادرارآور، برای تغییر داروها با پزشک سالمند مشورت کنید.
- در هوای گرم، سالمندان باید فعالیت‌های فضای باز را برای قسمت خنک‌تر روز انجام دهند.
- با ایجاد یک برنامه هیدراتاسیون، میزان مصرف مایعات روزانه سالمندان را کنترل کنید.
راه‌های درمان سنتی کمبود آب در بدن سالمندان
زمانی که فرد سالخورده دچار کم‌آبی می‌شود، بسیاری از مواد معدنی و الکترولیت‌های مهم مانند منیزیم، پتاسیم و سدیم رو از دست می‌دهد. بدن توانایی طبیعی برای حفظ تعادل سدیم و آب را دارد، اما زمانی که فرد دچار کم‌آبی می‌شود این تعادل از بین می‌رود. مؤثرترین درمان کم‌آبی بدن، جبران آب و مواد معدنی ازدست‌رفته از بدن است. در ادامه روش‌های درمانی سالم و بی‌خطر را برای جلوگیری و درمان کم‌آبی در سالمندان را بیان می‌کنیم:
- نوشیدن آب: یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری و جبران کم‌آبی نوشیدن آب است. میزان آب مصرفی خود را با گرمای هوا تنظیم کنید. در روزهای گرم تابستان آب بیشتری بنوشید تا از خطر ابتلا به بیماری‌هایی مثل گرمازدگی در امان بمانید. برای اینکه الکترولیت‌های بدن خود را حفظ کنید و بدنی سالم و با نشاط داشته باشید، سعی کنید روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشید.
- مصرف موز برای تأمین پتاسیم بدن: کم‌آبی باعث کمبود پتاسیم در بدن می‌شود. موز سرشار از پتاسیم است و می‌تواند به ذخیره کردن پتاسیم و مبارزه با کم‌آبی در سالمندان کمک کند.
- برای جلوگیری از کم آبی دوغ بنوشید: دوغ سرشار از مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم است. این مواد اغلب بعد از عرق کردن زیاد در بدن از بین می‌روند و باعث کم‌آبی بدن می‌شوند. یک فنجان دوغ رو با نصف قاشق چای‌خوری زنجبیل خشک مخلوط کنید و روزانه ۳ تا ۴ بار این نوشیدنی رو بنوشید.
- سوپ: سوپ منبع خوبی از مواد مغذی است که می‌تواند به درمان کم‌آبی در سالمندان و علائم آن کمک کند.
- چای سبز: چای سبز یک منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم است که می‌توانند مانع از کم‌آبی در سالمندان شوند. سعی کنید حداقل ۳ بار در روز چای سبز بنوشید.
- آب نارگیل: آب نارگیل سرشار از سدیم و پتاسیم است آب نارگیل از بهترین گزینه‌ها برای درمان طبیعی کم‌آبی در سالمندان است. سعی کنید روزانه یک لیوان آب نارگیل تازه بنوشید اگر می‌خواهید نتیجه بهتری بگیرید روزانه ۴ تا ۵ لیوان آب نارگیل میل کنید.
- سیب: سیب غنی از منیزیم و مقدار کمی پتاسیم است، سیب از طریق بازسازی مواد معدنی و الکترولیت‌های ازدست‌رفته بدن می‌تواند به کم‌آبی در سالمندان کمک کند.
- ماست: ماست سرشار از الکترولیت است و می‌تواند از طریق بازیابی الکترولیت‌های از دست رفته در بدن به درمان کم‌آبی در سالمندان کمک کند.
- آب پرتقال: آب پرتقال منبع غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. پرتقال با حفظ تعادل الکترولیتی می‌تواند آب را در بدن نگه دارد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
کمبود آب در بدن سالمندان می‌تواند خیلی سریع آزاردهنده شود و اختلال ایجاد کند. در صورت مشاهده اولین نشانه‌های کم‌آبی شدید مراجعه به پزشک و یا حتی تماس با اورژانس بسیار مهم است. پزشک اغلب بر اساس علائم و نشانه‌های جسمی می‌تواند، کم‌آبی بدن بیمار را تشخیص دهد. بیمار اگر علائمی مانند سرگیجه، افت فشار خون، ضربان قلب سریع، تب، عدم تعریق و کشش پوست داشته باشد معمولا دچار کم‌آبی خواهد بود. برای تأیید تشخیص و مشخص کردن میزان کم‌آبی، ممکن است نیاز به آزمایش خون و ادرار باشد.
آزمایش خون گاهی اوقات برای آزمایش عملکرد کلیه و بررسی سدیم، پتاسیم و سطح الکترولیت به کار می‌رود. الکترولیت‌ها، یون‌های شیمیایی تنظیم هیدراتاسیون در بدن هستند که برای اعصاب و عملکرد عضلات حیاتی‌‌اند.
آزمایش ادرار، آزمایشی است که روی ادرار انجام می‌شود و اطلاعات بسیار مفیدی برای تشخیص کم‌آبی بدن فراهم می‌کند. در شخص دچار کم‌آبی، ادرار به رنگ تیره‌تر و غلیظ‌تر خواهد بود و حاوی یک سطح معینی از یک ترکیب به نام کتون است. با استفاده از این آزمایش پزشک می‌تواند، علائم عفونت مثانه را نیز بررسی کند.
یک دیدگاه