علائم سکته مغزی در سالمندان: درمان و پیشگیری

سکته مغزی یک شرایط بحرانی است و زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به مغز قطع شود یا کاهش یابد. وقتی این اتفاق بیافتد، مغز به اندازه کافی اکسیژن یا مواد مغذی دریافت نمی‌کند و سلول‌های مغزی شروع به مردن می‌کنند. این اتفاق می‌تواند باعث ایجاد علائم جدی، ناتوانی‌های پایدار یا حتی مرگ شود.

انواع سکته مغزی

سکته مغزی برحسب درجه شدت خطرات و عوارض به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود. تشخیص نوع این بیماری برای کاهش صدمات وارد شده به مغز و درمان آن بسیار مهم است، زیرا درمانی که برای یک نوع سکته مغزی مناسب است، برای نوع دیگر آن می‌تواند مضر باشد.

سکته اسکمیک یا انسدادی

شایع‌ترین نوع سکته‌مغزی، ایسکمیک است که در اثر لخته شدن خون یا تنگ شدن رگ خونی (شریان) منتهی به مغز ایجاد می‌شود.

انواع سکته ایسکمیک شامل موارد زیر می‌شود:

• آمبولی: (Emboli): سکته‌ ایسکمیک ممکن است از نوع آمبولی باشد. به این معنی که لخته‌ خون در جایی دیگر از بدن تشکیل شده و به مغز می‌آید.
• سکته ترومبوتیک (Thrombotic): سکته ترومبوتیک نیز از نوع سکته ایسکمی است اما در این نوع سکته، لخته ایجاد شده در خود عروق مغز تشکیل شده است.

سکته هموراژیک (خونریزی)

وقتی یک رگ خونی در مغز پاره شود و باعث خونریزی در مغز شود، این نوع سکته اتفاق می‌افتد.

خون برای سلول‌های مغزی بسیار خطرناک است و موجب مردن سلول‌ها می‌شود، در نتیجه پاره شدن رگ خونی باعث آسیب مغزی و حتی در موارد شدید منجر به مرگ انسان می‌شود.

دو نوع اصلی از سکته هموراژیک وجود دارد:

• خونریزی درون مغزی (Intracerebral hemorrhage): در خون‌ریزی درون مغزی یکی از رگ‌های داخل مغز پاره می‌شود و خون به بافت داخل مغز می‌ریزد. این اتفاق موجب آسیب دیدن سلول‌های مغزی می‌شود. دلایلی مانند ضربه مغزی، فشارخون، بدشکلی عروق و مصرف بیش از حد داروهای رقیق کننده خون می‌توانند به این نوع خونریزی منجر شوند.
• خونریزی زیر عنکبوتیه (Subarachnoid hemorrhage): به فضایی که بین سطح بیرونی مغز و جمجمه وجود دارد، زیرعنکبوتیه گفته می‌شود. در این فضا عروق و رگ‌هایی وجود دارند که اگر دچار پارگی شوند، این نوع خونریزی به وجود می‌آید. از بارزترین نشانه‌های این خونریزی می‌توان به سردرد شدید و ناگهانی اشاره کرد.

سکته ایسکمیک گذرا

این نوع سکته‌مغزی یک سکته ناقص است که در اثر گرفتگی رگ خونی ایجاد می‌شود. اگرچه سکته ایسکمیک گذرا، باعث آسیب دائمی مغز نمی‌شود، ولی باعث بروز علائم سکته‌مغزی می‌شود که چند دقیقه یا حتی چند ساعت ممکن است طول بکشد.

بعد از سکته مغزی چه اتفاقی می‌افتد؟

سکته‌مغزی می‌تواند باعث ایجاد انواع مشکلات سلامتی شود. این که چگونه این بیماری در فرد تأثیر می‌گذارد بستگی به این دارد که کدام قسمت از مغز آسیب‌دیده باشد. ممکن است کسی که دچار سکته‌ شده، یک طرف بدنش فلج یا ضعیف شود یا این که در صحبت کردن یا استفاده از کلمات مشکل داشته باشد.

سکته‌مغزی ممکن است باعث ایجاد مشکل در تفکر، آگاهی، توجه، یادگیری، قضاوت و حافظه شود. در بعضی مواقع کسی که دچار این بیماری شده احساس افسردگی کند یا به سختی بتواند احساساتش را کنترل کند. افسردگی پس از سکته یک مشکل جدی رفتاری است که می‌تواند مانع بهبود و توان‌بخشی شود و حتی ممکن است منجر به خودکشی شود.

علائم سکته مغزی

علائم این بیماری اغلب بدون هشدار و به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند. علائم اصلی سکته‌مغزی عبارت‌اند از:

• سردرگمی، از جمله مشکل در صحبت کردن و درک کردن
• سردرد شدید ناگهانی و بدون علت
• بی‌حسی یا عدم توانایی در حرکت قسمت‌هایی از صورت، بازو یا پا به ویژه در یک طرف بدن
• مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم
• مشکل در راه رفتن، از جمله سرگیجه و نداشتن هماهنگی

هنگام بروز علائم سکته مغزی چه باید کرد ؟

زمانی که فردی دچار سکته مغزی می‌شود، کمک‌های اولیه‌ای که در همان ساعات ابتدایی روی بیمار انجام می‌شود نقش بسیار حیاتی دارند. به این ساعات اولیه (۴ تا ۵ ساعت بعد از سکته مغزی) ساعات طلایی می‌گویند. اگر بیمار در این ساعات تحت اقدامات پزشکی قرار بگیرد، درصد بهبودی آن بیشتر خواهد بود.

اگر فرد سالمند، یکی از نشانه‌های سکته مغزی را داشت فورا باید به بیمارستان منتقل شود. حتی اگر این علائم خفیف بودند، بازهم بهتر است فرد سالمند ۲۴ ساعت تحت نظر پزشک در بیمارستان بستری شود. زمان شروع علائم سکته مغزی را به پزشک معالج بگویید، دانستن آن می‌تواند در روند درمان تاثیر بسیاری داشته باشد.

دلایل سکته مغزی در افراد مسن

انواع سکته‌مغزی دلایل مختلفی دارد، این بیماری بیشتر روی افراد با ویژگی‌های زیر تاثیر می‌گذارد:

• داشتن اضافه وزن
• بالا بودن سن
• بالا بودن کلسترول و چربی خون
• کم بودن فعالیت
• فشار خون بالا یا هایپرتنشن
• دیابت
• بیماری‌های قلبی عروقی
• سابقه قبلی سکته مغزی شخصی یا خانوادگی
• استعمال سیگار یا استفاده از مواد مخدر غیرمجاز
• مصرف الکل

عوارض سکته مغزی در سالمندان

سکته مغزی در سالمندان همانند بسیاری از بیماری‌ها، دارای عوارض است. این عوارض‌ها ممکن است در دوران بهبودی ازبین بروند یا ماندگار شوند. عوارض سکته مغزی در سالمندان عبارتنداز:

• ناتوانی در بلعیدن غذا و صحبت کردن
• درد و بی حسی در بعضی از اندام‌های بدن فرد سالمند
• از دست دادن حافظه و فراموشی
• فلج شدن بعضی از اندام‌های بدن

چگونه خطر سکته مغزی را کاهش دهیم؟

برخی از عوامل خطر سکته‌ مغزی که بیان کردیم مانند سن، نژاد و سابقه خانوادگی قابل کنترل نیستند؛ اما می‌توانید تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا خطر سکته‌ را کاهش دهید. توصیه می‌کنیم در مورد پیشنهاد‌های زیر با پزشک خود صحبت کنید.

فشار خون خود را کنترل کنید

سعی کنید فشار خون خود را اغلب بررسی کنید. اگر فشار خون شما بالا است، توصیه‌های پزشک خود را برای کاهش آن دنبال کنید. درمان فشار خون بالا خطر ابتلا به سکته‌مغزی و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

سیگار نکشید

سیگار کشیدن خطر ابتلا به سکته‌ را افزایش می‌دهد. ترک سیگار هرگز دیر نیست.

کلسترول خود را کنترل کنید

اگر کلسترول بالایی دارید، برای کاهش آن با پزشک خود همکاری کنید. کلسترول و چربی در خون، می‌تواند بر روی دیواره شریان‌های شما ایجاد شود و با گذشت زمان می‌تواند جریان خون را مسدود کرده و منجر به سکته‌مغزی شود.

دیابت خود را کنترل کنید

دیابت بدون این که درمان  شود، می‌تواند به عروق خونی صدمه بزند و همچنین منجر به تنگی عروق و سکته مغزی می‌شود. توصیه‌های پزشک خود را برای کنترل دیابت جدی بگیرید.

غذاهای سالم بخورید

غذاهایی را مصرف کنید که کلسترول و چربی‌های کمی داشته باشند. هر روز از انواع میوه و سبزیجات مصرف کنید.

به طور منظم ورزش کنید

سعی کنید ورزش و فعالیت بدنی را بخشی از زندگی روزمره خود قرار دهید. فعالیت‌هایی را که دوست دارید انجام دهید، به عنوان مثال، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری کنید یا به شنا بروید.

توان‌بخشی بیماران سکته مغزی

ناتوانی بر اثر سکته‌مغزی برای بیمار و خانواده‌اش، بسیار ناراحت کننده است. هر سکته‌مغزی اثرات متفاوتی دارد و میزان آسیب در افراد مختلف متفاوت است، اما روش‌های درمانی برای کمک به توان‌بخشی بیماران پس از سکته وجود دارد که به بهبود آن‌ها کمک می‌کند. این روش‌ها شامل: فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی است.

فیزیوتراپی

توان‌بخشی، عمدتا برای اکثر بیماران سکته‌مغزی، شامل فیزیوتراپی است. هدف از فیزیوتراپی این است که بیمار، فعالیت‌های ساده حرکتی مانند پیاده‌روی، نشستن، ایستادن، دراز کشیدن و غیره را بتواند انجام دهد.

کاردرمانی

نوع دیگر توان‌بخشی برای کمک به بیماران در ترغیب و انجام فعالیت‌های روزانه، کاردرمانی است. این نوع درمانی، نیز شامل ورزش و تمرین است. هدف کاردرمانی این است که بیمار بتواند، فعالیت‌های روزمره از قبیل خوردن، آشامیدن، لباس پوشیدن، حمام کردن، آشپزی، خواندن و نوشتن و استفاده از توالت را خودش انجام دهد.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانی به بیماران کمک می‌کند زبان و مهارت مکالمه یا اشکال دیگر ارتباط را مجددا یاد بگیرند. گفتار درمانی برای بیمارانی که مشکلی در شناخت و تفکر ندارند، اما در گفتار یا کلمات نوشتاری مشکل دارند، مناسب است.

راه‌های درمان سکته مغزی به صورت سنتی

اگرچه نمی‌توان به طور کامل از سکته‌مغزی پیشگیری کرد، اما رعایت عادت‌های صحیح زندگی و داشتن برنامه غذایی مناسب می‌تواند در پیشگیری و بهبود این بیماری تا حدود زیادی مؤثر باشد. در ادامه داروهای خانگی را معرفی می‌کنیم که مصرف آن‌ها در جلوگیری از ابتلا به این بیماری کمک شایانی می‌کند.

• سیر: سیر به‌عنوان یک ضد انعقاد خون عمل می‌کند و با کاهش فشار خون و کلسترول از سکته اسکمیک جلوگیری می‌کند.
• جینکو بیلوبا: گیاه جینکو به منظور جلوگیری و درمان این بیماری استفاده می‌شود. این گیاه از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند و جریان خون به مغز را نیز افزایش می‌دهد.
• زنجبیل: این گیاه نیز رقیق کننده خون است و مانع از لخته شدن خون می‌شود، علاوه بر این زنجبیل باعث کاهش کلسترول می‌شود و گردش خون را بهبود می‌بخشد.
• زردچوبه: زردچوبه نیز مانع از لخته شدن خون می‌شود در نتیجه خطر بروز سکته را کاهش می‌دهد.
• سرکه سیب: سرکه سیب یک تصفیه‌کننده‌ و سم‌زدای طبیعی است و خون را از هر گونه سمی که می‌تواند منجر به سکته‌مغزی شود تمیز می‌کند، سرکه سیب همچنین موجب رقیق شدن خون می‌شود و به جریان آن در بدن کمک می‌کند.
• روغن‌های طبیعی: یکی دیگر از داروهای گیاهی برای درمان این بیماری روغن‌های طبیعی هستند. سعی کنید برای پخت غذاها از روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون و کنجد استفاده کنید.
• اسپند: اسپند یک داروی گیاهی دیگر است که برای درمان سکته مغزی استفاده می‌شود. سعی کنید هر شب ۵ عدد اسفند را همراه با یک استکان آب بنوشید.
• عرق آویشن، عرق کیالک، عرق یونجه: از جمله داروهای گیاهی هستند که برای بهبود و درمان این بیماری می‌توانید استفاده کنید.
• جینسینگ: این گیاه برای بهبود سیستم دفاعی بدن در برابر استرس و بیماری استفاده می‌شود. عصاره جینسینگ رفتار عصب را بهبود می‌بخشد و به طور همزمان موجب ایجاد نورون‌های جدید مغزی می‌شود. درصورتی که دچار بیماری قلبی یا فشار خون بالا هستید قبل از مصرف این گیاه با پزشکتان مشورت کنید.
• کهن‌دار: این گیاه دارویی، برای درمان سکته‌مغزی استفاده می‌شود. گیاه دارویی کهن‌دار از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند و باعث افزایش جریان خون به مغز می‌شود، همچنین گیاه کهن‌دار از تشکیل رادیکال‌های آزاد در بدن جلوگیری می‌کند.
• بایکال اسکولکپ: یکی از گیاهان اساسی در طب چینی است که برای درمان و بهبود این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• اسفناج آبی: اسفناج آبی سرشار از کلسیم بوده و برای سلامتی بسیار مفید است. این گیاه برای افرادی که دچار سردرد و فشار خون بالا (یکی از عوامل اصلی سکته‌مغزی) هستند، مناسب است.
• ویتامین C: ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است و نه‌تنها به قوی شدن سیستم ایمنی و ترمیم کردن بافت‌های بدن کمک می‌کند بلکه رادیکال‌های آزاد را که در بروز این بیماری نقش دارند را از بین می‌برد.
• نوشیدن آبمیوه‌های تازه و خام: توصیه می‌شود افرادی که این بیماری را پشت سر گذاشته‌اند، برای کاهش شدت مشکلات و عوارض آن آبمیوه‌های تازه و خام را به رژیم غذایی روزانه‌ خود اضافه کنند.

روش‌های تشخیص سکته مغزی

زمانی که فردی با علائم سکته مغزی وارد بیمارستان می‌شود اولین اقدام، تشخیص نوع سکته مغزی است. پزشک باید در همان ابتدا تشخیص دهد که فرد، دچار کدام نوع سکته مغزی شده است.

1. ابتدا از قسمت سر بیمار،سی‌تی‌اسکن گرفته می‌شود. در این قسمت مشخص می‎شود که آیا این سکته مغزی از نوع گرفتگی رگ‌ها یا پارگی است.
2. اگر در سی‌تی‌اسکن سکته مغزی تشخیص داده شود، در آزمایشات بعدی پزشک باید به دنبال آن باشد که این پارگی و لختگی در کدام قسمت مغز ایجاد شده است.

از کجا بفهمیم سالمند دچار سکته مغزی شده است؟ (آزمون تشخیص)

در بیشتر موارد بی حسی و فلج شدن بعضی از اندام‌های بدن نشان‌دهنده‌ی سکته مغزی در فرد سالمند است. برای اینکه بتوانیم تشخیص دهیم که آیا فرد سالمند دچار سکته مغزی شده است یا خیر، باید علائم اولیه او را شناسایی کنیم. این علائم اولیه همان آزمون تشخیص سکته مغزی است.

1. ابتدا از سالمند بخواهید که نام و نام‌خانوادگی یا جمله‌ای را تکرار کند.
2. سپس در صورت هوشیار بودن از او بخواهید که دست چپ یا راست خود را بالا ببرد.
3. در نهایت از او بخواهید لبخند بزند. اگر سمتی از صورت فرد سالمند بی حس باشد، دچار سکته مغزی شده است.

مراقبت از سالمند سکته مغزی چگونه است؟

• بر زمان‌بندی دارو و عوارض جانبی نظارت داشته باشید.
• بسیاری از اثرات جانبی پس از سکته مغزی را درک کنید.
• بیمار را مرتب جابه‌جا کنید و از تشک مواج برای جلوگیری از زخم بستر استفاده کنید.
• مراقب رژیم غذایی بیمار باشید.
• تأثیر عاطفی سکته مغزی را درک کنید.
• بیمار را برای معالجه و تنظیم دارو به صورت مرتب نزد پزشک ببرید.

نکات مهم درباره سکته مغزی در سالمندان

• سالمندانی که دچار سکته مغزی می‌شوند، در صورت بهبود یافتن باید به وعده‌های غذایی خود توجه بسیاری داشته باشند. در وعده‌های غذایی سالمندان باید از حداقل چربی‌ها، شکر و روغن استفاده شود.
• سالمندی که یک بار دچار سکته مغزی شده، نباید برای بار دوم خود را در معرض سکته دوم قرار دهد. حدالامکان باید از بروز سکته دوم جلوگیری کند. عوارضی که سکته دوم دارد، به مراتب بیشتر از سکته اول است.
• حدود ۴۰ درصد سالمندانی که دچار سکته مغزی می‌شوند با لکنت زبان و مشکلات گفتاری روبه‌رو هستند. برای بهبودی این عوارض باید از امکانات گفتار درمانی، کاردرمانی و فیزیوتراپی استفاده کرد.

داروهای مناسب برای درمان سکته مغزی

اگر فرد سالمند دچار سکته مغزی شده باشد یا تنها علائم آن را داشته باشد. پزشک برای پیشگیری و درمان آن داروهایی را تجویز می‌کند. این داروها عبارتنداز:

• داروهای ضدانعقادخون

  فردی که دچار سکته مغزی شده باشد، برای جلوگیری و درمان آن باید از داروهای ضدانعقاد خون استفاده کند. این داروها در حین سکته مغزی جریان خود را روان می‌کنند و امکان تشکیل لخته خون را در رگ‌ها کاهش می‌دهند. زمانی که فرد مشکوک به سکته مغزی به بیمارستان می‌رود، درمان اولیه استفاده از داروهای ضدانعقاد خون است.
  داروهایی چون جانتوون و کومادین کندترین رقیق‌کننده‌های خون هستند، که در بلند مدت از آن‌ها استفاده می‌شود.
  وارفارین، یکی از قوی‌ترین منعقدکننده‌های خون است. مصرف این دارو باید زیرنظر پزشک باشد و فرد سالمند باید به صورت روتین و ماهانه آزمایش خون بدهد. دوز داروی وارفارین در آزمایش خون کاملا مشخص است.
  داروهایی چوندابیگاتران (پاراداکسا)، ریراروکسابان (زارلتو)، آپیکسابان (الیکوییس) و ادوکسابان (ساوایسا) ازجمله داروهای ضدانعقاد خون هستند که توسط پزشک تجویز می‌شود. این داروها از وارفارین ضعیف‌تر هستند.

• داروهای ضدپلاکت

  این لخته‌های خونی توسط پلاکت‌ها ساخته می‌شوند. استفاده از داروهای ضدپلاکت علاوه بر کاهش تعداد پلاکت‌ها، قدرت آن‌ها را در چسبیدن به دیواره رگ‌ها کاهش می‌دهد. به این ترتیب از ایجاد لخته خون جلوگیری می‌کند. یکی از رایج‌ترین داروهای ضدپلاکت که دوز پایینی دارد، آسپرین است. درصورتی که فرد سالمند علائم خفیف سکته مغزی را داشته باشد، پزشک برای آن آسپرین تجویز می‌کند.

آیا سکته مغزی قابل درمان است؟

بیشتر افراد فکر می‌کنند که اگر فردی(سالمند یا جوان)، دچار سکته مغزی شوند امکان بهبودی آن‌ وجود ندارد. در نهایت باید تا آخر عمر با عوارض این بیماری زندگی کنند، درصورتی که اینگونه نیست.
اگر بیمار را به موقع و در همان ساعات طلایی به بیمارستان برسانید، امکان بهبودی و نجات وی بسیار بالا است.

معمولا در بیمارستان از روش‌های تزریق tpa و یا استنت‌گذاری استفاده می‌کنند. با این روش‌ها میزان عوارض ناشی از سکته را به حداقل می‌‌رسانند. البته این روش‌ها زمانی می‌توانند تاثیرگذار باشند که، بیمار در ساعات طلایی به بیمارستان منتقل شود.

چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر متوجه هرگونه علائم سکته مغزی که در بالا ذکر کردیم شدید حتی اگر این علائم بی‌ثبات و زودگذر باشند یا از بین روند، باید به دنبال رسیدگی و مراقبت فوری پزشکی باشید. در صورت مشاهده علائم سکته مغزی، هر چه دیرتر به پزشک مراجعه کنید، احتمال بیشتری جهت آسیب مغزی، ناتوانی و  ازکارافتادگی وجود دارد. برای بالاتر بردن اثربخشی و کارایی هر چه بیشتر ارزیابی و درمان این بیماری، لازم است ظرف مدت ۳ ساعت پس از ظاهر شدن و بروز اولین علائم و نشانه‌ها، به پزشک مراجعه کنید و در بیمارستان تحت نظر قرار بگیرید.