نحوه رفتار با سالمندان برای بسیاری از افراد و خانواده‌ها به یک چالش و مسئله مهم تبدیل شده است. این چالش زمانی بیشتر میشود که فرد سالمند از معلولیت یا بیماری خاصی برخوردار باشد. بسیاری از افرادی که از پدر یا مادر سالمند خود نگهداری می‌کنند، نمی‌دانند که از نظر رفتاری چگونه می‌توانند خود را با آنها وفق دهند و سازگاری بیشتری داشته باشند. چراکه بسیاری از سالمندان در دوران سالمندی و زمان بیماری و ناتوانی بهانه گیرتر می‌شوند، زودرنج‌ترند و حساسیت بالاتری را نسبت به مسائل پیرامون نشان می‌دهند. همین عوامل اوضاع را برای جوان‌ترها دشوار میکند و به احساس سردرگمی و ناتوانی منجر میشود. باتوجه به اینکه سالمندان نقش مهمی در هر خانواده‌ای دارند و رسیدگی به مسائل آنها خیلی مهم است، سعی داریم در این مقاله نحوه رفتار با سالمندانی که دارای معلولیت هستند را بررسی کنیم. با ما همراه باشید تا اطلاعاتی راجع به نحوه برخورد با سالمندان معلول کسب کنید.
اهمیت یادگیری رفتار درست با سالمندان معلول
داشتن رفتار مناسب با سالمندان نه تنها لطفی در حق آنها نیست بلکه بیش از هر چیز به سلامت روان خود فرزندان و جوانان نیز کمک میکند. همچنین این ارتباط امری نیست که خود به خود رخ دهد و نیازمند شناخت و درک متقابل است. افراد زیادی که از پدر یا مادر سالمند و معلول خود نگهداری می‌کنند تحت فشار روانی بسیاری قرار دارند. آنها هر روز شاهد تحلیل رفتن یکی از عزیزترین افراد زندگیشان هستند و دائما نگرانی‌هایی را در مورد سلامت او تجربه می‌کنند. اما موضوعی که خیلی اهمیت دارد این است که نباید اجازه دهید ترس و تردید مانع ارتباط شما با فرد دارای معلولیت شود و سعی کنید همیشه معلولیت فرد را نبینید اگر فردی غیرطبیعی و متفاوت رفتار میکند، شما در برخورد، خودتان باشید و اجازه دهید منطق و دوستی موانع احتمالی را از میان بردارند.
در این میان تغییرات رفتاری که در دوران سالمندی به سراغ افراد می‌آید و عدم آگاهی در مورد چگونگی تعامل با آنها باعث میشود که فرزندان یا مراقبین تحت فشار مضاعف قرار بگیرند و سلامت روانی خودشان نیز تهدید شود. در حالیکه شناخت بیشتر از دوران پیری و دریافت آموزش مناسب در این‌باره به شما کمک خواهدکرد که علاوه بر کمک به فرد مقابل، خودتان نیز آرامش و رضایت روانی بیشتری را تجربه کنید.
صبر و همدلی لازمه رفتار با سالمند و افراد معلول
یکی از مهمترین مسائلی که در مورد رفتار با سالمندان معلول باید به آن اشاره کنیم، اهمیت صبر و همدلی است چراکه افراد معلول دارای ویژگی‌هایی هستند که می‌توانند صبر اطرافیان را لبریز کنند و احساس ناکامی و ناراحتی را به اوج برسانند. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به مشکلات جسمانی، کندی حرکتی، دچار شدن به فراموشی و حواس‌پرتی، نیازمندی بیشتر به اطرافیان و حساسیت عاطفی بیشتر اشاره کرد.
این موضوع میتواند باعث شود مراقبین زود خسته شوند و صبر و طاقت خود را از دست بدهند. در این شرایط شما باید صبور باشید و سعی کنید خود را در جایگاه سالمند تصور کنید.
از عبارات دستوری استفاده نکنید
گاهی پیش می‌آید که خستگی و کلافگی یا احساس ضعف در سالمند، باعث میشود که مراقبین با سالمند دارای معلولیت همانند کودکان رفتار می‌کنند یا با لحن دستوری با آنها ارتباط می‌گیرند. این رفتار برای سالمندان بسیار ناخوشایند است زیرا باعث میشود احترام آنها پایمال شود و احساس ناتوانی بیشتری داشته باشند. بنابراین مراقبین باید نسبت به نحوه کلام خود حساس باشند و نهایت دقت را به خرج دهند و به جای جملات امری و دستوری از جملات سوالی استفاده کنند. شاید از نظر شما تفاوت چندانی نداشته باشد، اما د رواقع شما به جای امر و نهی، نظر او را جویا می‌شوید و این حس را ایجاد می‌کنید که فرد سالمند خود را صاحب نظر بداند.
در رابطه با سالمند دید بالا به پایین نداشته باشید
گاهی مراقبت از سالمندان معلول به سمتی می‌رود که مراقب یا افراد جوان خانواده به علت توانمندی بیشتر خود را در جایگاه بالاتری می‌بینند و همواره با نگاه بالا به پایین در حال دستور دادن هستند. این نوع لحن صحبت باعث میشود که سالمند احساس کند در فضایی قرار دارد که شخصیت و جایگاه اصلی او نادیده گرفته شده و این باعث ناراحتی و دلسردی سالمند میشود. شما باید به عنوان یک همراه ظاهر شوید و به فرد سالمند و معلول عزیزتان نشان دهید که می‌خواهید همراه او باشید نه حاکم بر امور مربوط به او.
برای مثال به جای آنکه به او بگویید باید چه کارهایی را انجام دهد بگویید که می‌خواهید کمکش کنید و برای بهتر شدن اوضاع در کنار او باشید. این لحن مکالمه باعث میشود احساس بهتری در فرد سالمند و معلول ایجاد شود و کمتر سلامت روان او در معرض خطر قرار گیرد.
باعث ناتوانی افراد سالمند و معلول نشوید
گاهی پیش می‌آید که مراقبین از روی دلسوزی در شیوه مرقبت خود افراطی عملی می‌کنند و به طور ناخواسته باعث می‌شوند فرد معلول روز به روز ناتوانتر شود و فرصت بهبودی را از وی می‌گیرند. در حالیکه معلولیت و سالمندی به معنای ناتوانی نیست.
در نتیجه لازم است که به سالمندان فرصت دهید در صورتیکه مشکل حرکتی بسیار جدی ندارند خودشان کارهایشان را انجام دهند. منظور از این جمله این نیست که آنها را رها کنید و به آنها کمک نکنید اما چیزی که اهمیت دارد این است که با کمک کردن این فرصت را هم در اختیارشان قرار دهید که همچنان فعال بمانند و دائماً همه مسئولیت‌های آنها را انجام ندهید. هرچقدر که افراد معلول و سالمند فعالیتشان کمتر شود زودتر دچار از کار افتادگی می‌شوند و عملکرد خود را از دست می‌دهند.
نسبت به نشانه های رفتاری سالمندان معلول حساس باشید
بسیاری از بدرفتاری‌ها، ناشی از عدم آگاهی و کمبود شناخت انسان‌ها از یکدیگر است. دوره سالمندی خودش دوره‌ای با چالش‌های بسیار پیچیده است و زمانی که بیماری یا معلولیت همراه میشود، فرد به توجه و آگاهی بیشتری نیاز دارد. اگر مراقبان از نیازهای به خصوص افراد معلول و سالمند آگاهی نداشته باشند نمی‌توانند به خوبی به سالمند کمک کنند و در این شرایط هردو طرف آسیب می‌بینند و خسته می‌شوند.
برای مثال بسیاری از رفتارهایی که از سالمندان سر می‌زند علامتی از وجود بیماری در آن‌هاست و عمداً اتفاق نمی‌افتد. اگر فرزندان و مراقبان از این موضوع اطلاع داشته باشند زودتر می‌توانند برای شروع روند درمانی والدین سالمند خود اقدام کنند و درک متقابل بیشتری نیز از او خواهند داشت. برای مثال بیماری آلزایمر در مرحله ابتدایی با بروز نوعی تغییر رفتار در فرد اتفاق می‌افتد که در حقیقت نشانه‌ای از یک فروپاشی ذهنی قریب‌الوقوع است.
تا اینجا با نگاهی کلی نحوه رفتار با سالمند دارای معلولیت را بررسی کردیم.در ادامه مواردی را دسته بندی و ذکر می‌کنیم که شما میتوانید با توجه به این موارد رفتار خود را با سالمند دارای معلولیت کنترل و سازماندهی کنید.
در ارتباط با افراد معلول و به خصوص سالمند که از روحیه حساستری برخوردار هستند، به عنوان مراقب یا حتی دوست باید یکسری اصول کلی را در در نظر بگیرید. به عنوان مثال:
- نباید سوالات شخصی درمورد معلولیت فرد بپرسید و اگر لازم است که بدانید باید حواستان باشد که باعث رنجش خاطر فرد سالمند و معلول نشوید.
- حواستان باشد که گاهی فرد معلول و سالمند برای بیان منظور و خواسته خود به زمان بیشتری نیاز دارد. با صبر و حوصله این زمان را در اختیارشان قرار دهید.
- اگر دوست دارید به فرد سالمند و معلول کمک کنید، باید سعی کنید پیشنهاد کمک خود را مودبانه مطرح کنید. طوریکه فرد سالمند تصور نکند در چشم شما ناتوان است.
- نباید از کلمات و جملاتی استفاده کنید که موجب القای حس ناتوانی به فرد میشود. مانند: علیل، محدود به ویلچر، ناقص، ناتوان، سالم، قربانی، فلج، رنجور از بیماری و…
- برای صحبت با سالمندان معلول نباید از کلماتی استفاده کنید که نشان دهنده خاص بودن افراطی، شجاعت بی‌نهایت و یا اَبر انسان بودن افراد دارای معلولیت است.
- در ارتباط با افرادی که دارای اختلالات یادگیری یا کم‌توانی ذهنی هستند، ساده ارتباط برقرار کرده و سوالات خود را به روشنی بیان کنید و تمام توجه خود را معطوف به فرد سالمند و معلول کنید.
- اگر سالمند عزیز شما از صندلی چرخدار استفاده میکند، تا خودش نخواسته او را هل ندهید یا به اجبار متوقفش نکنید.
- برای صحبت کردن با شخصی که روی صندلی چرخدار است مقابل چشمان فرد نشسته یا بر روی زانوانتان قرار بگیرید.
- هنگامیکه فرد دارای صندلی چرخدار را در مسیری راهنمایی می‌کنید، مسائلی چون فاصله، شرایط آب و هوا و موانع فیزیکی حصارها، پله ها، برآمدگی‌های شیبدار و… را در نظر بگیرید.
- اگر فرد سالمند دچار مشکلات شنوایی است، به او اجازه دهید خودش شیوه ارتباط با شما را انتخاب کند. مانند: لب خوانی، نوشتن و…
- حتی در مواقعی که رابط ناشنوایان حاضر است، خطاب به فرد ناشنوا صحبت کنید.
- در ارتباط با برخی از افراد دارای اختلال شنوایی بهتر است از جملات ساده‌تر، حرکات چهره و زبان ایما و اشاره بدن استفاده کنیم.
- در برخورد با سالمندانی که مشکلات تکلم دارند باید صبور باشید و برای تکمیل کلام، به فرد فرصت کافی بدهید و اگر متوجه صحبت فرد سالمند نشدید از او بخواهید کلام خود را تکرار کند.
- اگر فرد سالمند دچار مشکلات بینایی است، در هنگام مکالمه باید مطمئن باشید که شما را شناخته است. نباید ناگهان او را ترک کنید. هنگام راهنمایی و کمک به فرد سالمند و معلول، نباید او را بکشید یا هل دهید. بلکه باید نزدیک او بایستید تا خودش بازوی شما را بگیرد. وقتی وارد فضایی می‌شوید که برای فرد سالمند دارای معلولیت ناشناس است باید او را از موقعیت اشیا و موانع آگاه کنید.
سخن پایانی
سالمندی دوره حساسی از زندگی است و فرد با ناتوانی و مشکلات زیادی مواجه میشود. این امر زمانی بیشتر نمود پیدا میکند که فرد سالمند دارای معلولیت باشد. از این رو نحوه رفتار با سالمندان دارای معلولیت اهمیت ویژه‌ای دارد. در نگهداری و مراقبت از عزیزان سالمند باید نهایت دقت و توجه را به خرج دهید. البته مراقبت و توجه شما نباید افراطی و به گونه‌ای باشد که فرد سالمند احساس ناتوانی بکند. نباید به آنها دیدی از بالا به پایین داشته باشیم و همچنین نباید از عبارات دستوری استفاده کنیم. همیشه باید احترام و استقلال سالمندان را حفظ کنیم. باید رفتار مناسبی را در برخورد با سالمندان معلول داشته باشیم و سعی کنیم شرایطی را برایشان فراهم کنیم که همیشه احساس آسایش، آرامش و عدم نقص داشته باشند.
