اختلال گفتار درمانی در سالمند چیست؟ عوارض اختلال بلع

شاید گفتار درمانی و اختلالات بلع در بزرگسالان و سالمندان میزان شیوع کمتری داشته باشد، اما میتوان گفت که اختلالی مشکل ساز و ناراحت کننده برای افراد مسن به شمار می آید. در این مقاله سعی داریم این نوع اختلالات را بیشتر بررسی کنیم و در پی درمان آن باشیم.

اختلالات گفتاری در افراد مسن

با عنوان کرد که در بین سالمندان و بزرگسالان، مشکلات گفتاری از جمله اختلالات شایع و متداول تلقی می شود. این مشکلات در قالب مسائلی مانند مشکلات تکلم، مشکلات صدا، نارسا گویی و لکنت زبان نمود بارزی پیدا می کند. در گفتار درمانی بزرگسالان و سالمندان، استراتژی بکار گرفته شده را در این زمینه، می توان در جهت بهبود مهارت های کلامی و ارتباطی بزرگسالان، اقدامات لازم و مقتضی را به کار گرفت. در برخی مواقع به علت بروز تصادف و در اثر صدمه خوردن عضلات گفتاری و مغز، مشکلات گفتاری و کلامی برای فرد بروز پیدا می کند. در برخی اوقات این آسیب ها به طور نرمال و طبیعی بهبود می یابند، اما در برخی مواقع به علت شدت حادثه، برای بازیابی قدرت تکلم، گفتار درمانی بزرگسالان اهمیت و ضرورت پیدا می کند.

گفتار درمانی در سالمندان چیست؟

باید گفت گفتار درمانی سالمندان، به منظور شناسایی و درمان اختلالات گفتاری آنها انجام می پذیرد. گفتار درمانی بزرگسالان و افراد مسن علاوه بر پوشش مشکلات گفتاری، درمان مشکلاتی نظیر اختلالات مرتبط با بلع افراد را نیز در بر می گیرد. البته ناگفته نماند که گفتار درمانی به عنوان یکی از شاخه های توانبخشی، به دنبال درمان و رفع اختلالات گفتاری سالمندان، بزرگسالان و کودکان ایجاد شده است. به طور معمول، بهترین زمان برای درمان مشکلات گفتاری، سنین پایین می باشد اما با بروز این اختلالات در سنین بالا و پیری میتوان آن را کنترل نمود.

انواع اختلال بلع در سنین بالا

گفتار درمانگر ممکن است بعد از ارزیابی ها و بررسی های لازم، بیمار را در یکی از سه دسته زیر قرار می دهد:

دسته اول اختلال بلع سالمندان

سالمندی که اختلال بلعش تازه شروع شده و قادر به بلع تمام مواد غذایی می باشد اما گهگاهی سرفه میکند و برای بلع راحت دچار مشکل است.

دسته دوم اختلال بلع سالمندان

سالمندی که برخی مواد غذایی را می بلعد و در بلع برخی دیگر با مشکل مواجه هست. مثلا فرد در خوردن مواد غذایی نیمه جامد مانند ماست، سوپ، حلیم و غیره هیچ مشکلی ندارد اما در بلع آب و سایر مایعات اکثر اوقات سرفه می کند، جامدات را نمیجود، در قورت دادن جامدات(گوشت، کباب) مشکل دارد و گاهی اوقات غذا را در دهانش بیش از اندازه نگه می دارد.

دسته سوم اختلال بلع سالمندان

در این دسته افراد سالمندی هستند که بسیار دیر و پس از طی کردن مراحل یک و دو به کلینیک گفتار درمانی مراجعه می کنند. این افراد معمولا در خوردن اکثر مواد غذایی مشکل دارند. و به سادگی قادر به بلع آب، مواد غذایی نیمه جامد و جامدات نمی باشند. اکثر اوقات سرفه های شدید می کنند و یا در اثر عفونت ریه به بیمارستان منتقل می شوند. برخی از این سالمندان عمل بلع را به کلی از دست داده و از طریق لوله تغذیه می کنند.

علت بروز اختلالات گفتار و بلع در سالمندان

توانائی سخن گفتن، خواندن و نوشتن خاص انسان هاست. این توانمندی نوع انسان را از سایر حیوانات متمایز می کند. انسان از طریق روش های غیر گفتاری گوناگون می تواند با هم نوع خود ارتباط برقرار کند مثل پانتومیم، زبان اشاره، علائم رانندگی، نقاشی و … اما پیچیده ترین ابزار ارتباطی او زبان گفتاری و زبان نوشتاری است. زبان از اجزای مختلفی تشکیل می شود. قوانین حاکم بر زبان، اجزای زبان را کنار هم قرار می دهند. برای ساخت واژه ها و جملات و برقراری ارتباط موثر قوانین واج شناسی، صرف، نحو، کاربرد شناسی و معنا شناسی مورد استفاده کاربران زبان یک جامعه است.

کاربرد مناسب، آهنگ و نوای گفتار نیز تابع قوانین خاص خود است. به طور طبیعی کودکان در دوران رشد، طی مراحلی زبان جامعه خود را فرا می گیرند. عوامل متعددی همچون شنوایی طبیعی، محیط مناسب گفتاری، هوش کافی، سلامت اندام های گفتاری، نقش مهم و اساسی در یادگیری زبان به عهده دارند. بنابراین مشکلات شنوایی، عدم وجود محیط مناسب گفتاری، عقب ماندگی های ذهنی، ناهنجاری در اندام های گفتاری از عواملی هستند که رشد طبیعی گفتار و زبان را مختل می سازند. بسیاری از این اختلالات میتواند در دوران کودکی فرد ریشه داشته باشد. نارسایی ها و عدم رشد کامل زبان و آسیب های مغزی دوران کودکی میتواند افراد را در سنین بالاتر دچار مشکل کند و حتی در زمان پیری قدرت بلع را از آنان بگیرد. چند علت اساسی اختلالات گفتاری در ادامه نوشته شده است:

اختلالات گفتار و زبان (disorders language & speech)

همه کودکان در دوران رشد قوانین زبان جامعه ی خود را فرا می گیرند. اما عواملی هستند که ممکن است مانع رشد طبیعی گفتار و زبان گردد. عواملی همچون آسیب شنوایی، کمبود محرکات محیطی، ضعف قوای هوش نقایص ساختمانی ناحیه دهان، اختلالات عصبی عضلانی، آسیب های مغزی، کودکان را دچار تاخیر در رشد طبیعی گفتار و زبان و عواقب ناشی از ناتوانی در برقراری ارتباط کلامی می کنند که میتواند همان کودکان را در سالمندی به خطر بیاندازد. اقدام زود هنگام و بهره مندی از خدمات گفتار درمانی در کاهش اختلالات زبانی و اختلالات همراه بسیار موثراست.

اختلال صدا در سالمندان (disorder Voice)

اختلال صدا از اختلالاتی است که برخی از بزرگسالان و کودکان به آن دچار هستند.استفاده بد ، نادرست و زیاد از صدا منجر به آسیبهای جسمی تارهای صوتی میگردد که پیامد آن التهاب تارهای صوتی و به دنبال ان گرفتگی و نفس آلودگی صداست.مشاوره وآگاهی درباره ی رعایت بهداشت صدا یکی از خدماتی است که گفتاردرمانگران به کاربران صدا همچون معلمان ،قاریان قران ،خوانندگان ،سخنرانان و افراد مبتلا به اختلالات صدا ارائه می دهند.درمان اختلال صدا در افرادی که دچار التهاب مزمن یا زگیل تارهای صوتی هستند بسیار مؤثر است.

برای برخی از بیمار ان مبتلا به تومرهای بدخیم در حنجره ،جراحی به صورت برداشت کامل حنجره است که منجر به عدم توانایی بیمار در تولید صدا می گردد. آموزش تولید صدا با کمک مری(گفتار مروی) برای بیمارانی که حنجره آنها برداشته شده است توسط گفتار درمانگران انجام می شوند که این بیماران را از استفاده ی پروتزبی نیاز می کند.

اختلال بلع در سنین بالا

اختلال بلع در سالمندان و بزرگسالان به دلیل صدمات عصبی-عضلانی ایجاد می شود. ارائه خدمات و روش های درمانی توسط آسیب شناس گفتار و زبان در کنار خدمات پزشکی در کاهش مشکلات بلع و عواقب آن مؤثراست.

اختلال در تولید گفتار

اختلال تولید یا عدم توانایی در تلفظ صحیح صداهای گفتاری یکی از اختلالات شایع در دوران رشد است که در صورت عدم درمان آن میتواند در پیری دردسر ساز شود. آسیب های شنوایی، ناهنجاری های ساختمانی ناحیه دهان مثل شکاف کام و مشکلات دندانی، عوامل محیطی و تاخیر در رشد طبیعی گفتار و زبان از عوامل مؤثر در بروز اختلالات تلفظی هستند. عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران به دلیل اختلالات تلفظی شدید، منجربه احساس بی کفایتی و سرخوردگی می گردد اقدام زود هنگام در رفع مشکلات گفتاری در افزایش توانایی های ارتباطی کمک می کند. گفتاردرمانگران با استفاده از روش ها و تکنیک های آموزش صداهای گفتاری ،افراد را در ارتباط کلامی موثر، کمک می کنند.

زبان پریشی یا کنش پریشی در سالمندان

از اختلالات اکتسابی ناشی از ضایعات سیستم اعصاب مرکزی زبان پریشی-کنش پریشی و دیزارتری می باشند. در این شرایط بیمار توانایی های طبیعی گفتار و زبان خود را از دست داده و در برقراری ارتباط با دیگران دچار معلولیت است. عواقب دیگری همچون مشکلات شغلی، تحصیلی، مادی، معنوی، عاطفی و روانی در دوران سالمندی، پیامد اختلالات اکتسابی زبان است. مشاوره و آگاهی خانواده درباره ی این اختلالات اکتسابی و توانبخشی بیمار مبتلا در کمک به بهبودی بیمار بسیار حائز اهمیت است .

گفتار درمانی سالمندان پس از سکته مغزی

درمان افرادی که سکته کرده اند می تواند به روش های مختلف و متفاوتی انجام شود. برخی از درمانگران بر درمان مستقیم گفتار درمانی تمرکز می کنند و در پی راه هایی هستند تا بتوانند به بیماران جهت رفع مشکلات گفتاری کمک نمایند، البته این روش در مواردی به صورت جزئی موفق بوده و بیمار باید تکنیک های عملکردی گفتار درمانی که مربوط به حرف زدن است را بیاموزد. تکنیک های عملکردی گفتار درمانی بعد از وقوع سکته می تواند بسیار مفید باشد و شامل استراتژی های است که آسیب مغز را در افراد پیر تا حدودی جبران می نماید.

درمان و آموزش تمرینات گفتار درمانی در سالمندان

باید عنوان کرد که تمرین گفتار درمانی در سالمندان و بزرگسالان، متناسب با شرایط جسمی افراد، سن و میزان مشکل، از تفاوت هایی برخوردار می باشد. تمرین گفتار درمانی در سالمندان، اقداماتی را در بر می گیرد که به وسیله متخصصان این امر، در جهت بهبود مشکلات گفتاری فرد صورت می پذیرد. این تمرین ها می تواند در منزل یا کلینیک اجرایی شود. ناگفته نماند که تمرین گفتار درمانی در سالمندان،  شکل و نوع تمرینات، پس از ارزیابی و بررسی دقیق مشکل فرد، امکان پذیر می گردد.

در گفتار درمانی افراد مسن، فردی که دچار لکنت زبان می باشد، به عنوان تمرین باید همواره تلاش نماید ضمن آزاد و آهسته صحبت کردن، به کشیدن حروف صدا دار مبادرت کند. دیگر تمرین گفتار درمانی در بزرگسالان در زمینه لکنت زبان، گذشتن از روی کلمات با حرکات سبک و شل لب ها می باشد. همچنین فرد باید از جایگزینی کلمات اجتناب ورزد. در هنگام صحبت کردن رو به جلو حرکت کند و تنها به تکرار کلمات اکتفا ننماید. در مقوله گفتار درمانی بزرگسالان و سالمندان، فرد باید با مخاطب خود ارتباط چشمی طبیعی برقرار کند.

تجزیه و تحلیل لکنت توسط خود فرد، هماهنگی بهتری بر روی دستگاه تکلم ایجاد می سازد. ناگفته نماند که تمرین گفتار درمانی در سالمندان، به ویژه در مورد لکنت زبان، بر روی بهتر و سلیس تر حرف زدن تمرکز دارد و در پی ایده آل و بی عیب و نقص تکلم کردن نمی باشد. در مقوله گفتار درمانی بزرگسالان باید خاطر نشان کرد که حتی افراد بدون لکنت هم در برخی مواقع در تکلم کردن با مشکلاتی همراه می شوند. شایان ذکر است که صبوری و تداوم در درمان، رمز موفقیت در گفتار درمانی سالمندان محسوب می گردد.

فواید گفتار درمانی در سالمندی، بزرگسالی و کودکی

گفتار درمانی می تواند به سالمندان و بزرگسالان کمک کند تا واضح تر صحبت کنند. این موضوع به سالمندان احساس اعتماد بنفس بیشتری در هنگام صحبت کردن به آنها می دهد. پس درمان این اختلالات گفتاری در اعتماد بنفس، زندگی اجتماعی، جلوگیری از گوشه گیری و احساس تنهایی آنان کمک می کند. گفتار درمانی می تواند به کودکان با اختلالات خواندن و نوشتن کمک کند تا حروف را بهتر درک کنند، صداها و حروف را در کلمات بهتر تشخیص دهند و تمایل به مطالعه و خواندن از این طریق در کودکان افزایش می یابد.

گفتاردرمانی می تواند با درمان افراد دارای لکنت در هر سنی، طعم صحبت بدون نگرانی در شرایط مختلف زندگی اجتماعی را بچشاند. گفتار درمانی می تواند به فرد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار، درک کردن صحبت دیگران و حتی بلع خود را از دست داده است کمک کند. حتی در صورتی که آسیب به قدری شدید و گسترده باشد که توانایی صحبت کردن را به میزان بسیار زیادی از دست داده باشد باز می توان با روش هایی به فرد کمک کرد تا ارتباط برقرار کند.

یکی از بیماری های که سالمندان در اثر سکته مغزی ، آلزایمر ، پارکینسون و یا ALS و .. دچار آن میشوند بیماری اختلال بلع می باشد. در این مطلب به بررسی اختلال بلع در سالمندان و درمان آن میپردازیم

روش های درمانی بلع سالخوردگان

درمان بیماران دسته اول و دوم تقریبا ساده است. اما در بیماران دسته سوم کار بسیار سخت تر است. اما درمانگر میتواند با روش های درمان نوین، این سالمندان را به دسته دوم و یا اول منتقل کند یا به عبارتی از فردی که هیچ چیز نمی خورد تبدیل شود به فردی که فقط در بلع جامدات مشکل دارد. اما در برخی از سالمندان دسته سوم صرفا کیفیت زندگی مهم است. یعنی در این بیماران، مواد غذایی که فرد می تواند از طریق دهان دریافت کند را از راه دهان به آنها داد و مابقی مواد غذایی از طریق لوله به آنها داده شود.