پذیرش و تعهد (ACT) به سالمندان می آموزد تا احساسات خود را مشاهده کنند و سپس این احساسات را بپذیرند، چرا که مقابله با احساسات و یا اجتناب از آن ها باعث بدتر شدنشان می شود. این روش درمانی روی تغییر جهت از محتوای یک تجربه به سمت زمینه یک تجربه تمرکز می کند. اکت بین پذیرش چیز هایی که نمی توان تغییر داد و چیز هایی که می توان تغییر داد، تمایز قائل می شود. در این مقاله سعی داریم آنچه که این روش درمانی به یک سالمند می آموزد را ارائه دهیم.
هدف کلی درمان سالمندان توسط روش ACT
هدف این روش درمانی به زبان ساده، خلق یک زندگی مفید، کامل و پرمعنی سالمند در حالی است که درد های حاضر در آن پذیرفته میشود. چرا زندگی سالمندان گاهی دردناک است؟
مشخص است که دلایل بسیاری برای این پدیده وجود دارد. همگی ما ناکامی، نا امیدی، طرد، فقدان و شکست را تجربه می‌کنیم. همگی ما مریضی، آسیب‌دیدگی و پیری را تجربه می‌کنیم. همگی با مرگ خود و عزیزانمان رو به رو خواهیم شد. از همه بالاتر هیجان های اساسی انسان، احساساتی طبیعی که هرکدام از ما در طول زندگی خود تجربه می‌کنیم به طور ذاتی دردناک هستند. منظور ما ترس، غصه، احساس گناه، خشم، بیزاری و بسیاری هیجانات دیگر است. اگر همه این ها کافی نیست، ما همگی ذهنی داریم که هر لحظه درد را احضار میکند. به لطف زبان انسان، هر جا که می‌رویم، هر کاری که بکنیم، می‌توانیم که سریعا دردمند بشویم. در هر لحظه می توانیم که خاطره ای دردناک را تجربه کنیم یا به واسطه یک پیش بینی ترسناک دست و پای خود را گم کنیم.
بنابراین به لطف پیچیدگی ذهن سالمندان حتی بهترین زندگی ها به طور گریز ناپذیری همراه با درد زیادی است. متاسفانه سالمندان معمولی عموما به طور نا موثری با درد خود کنار می‌آیند. اغلب مواقع وقتی افکار، احساسات و حس های بدنی دردناکی را تجربه می‌کنید به نوعی واکنش نشان می‌دهید که در طولانی مدت خود شکن یا خود مخرب است؛ به همین خاطر یک عنصر عمده درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، آموزش دادن مهارت های توجه‌آگاهی به سالمندان برای مقابله موثرتر با درد است.
فرآیند درمانی اصلی اکت در سالمندان
فرآیند های ذکر شده در ادامه میتوانند این درمان را موثر کنند و به سالمند این امکان را بدهد که با سازکاری ساده و کاربردی از پس مشکلات ذهنی و شلوغی های آن در امان باشد.
در حال زندگی کنید
زندگی کردن در لحظه به معنای حضور داشتن روانشناختی است یعنی ارتباط و مشغولیت آگاهانه با هر چیزی که در این لحظه اتفاق می‌افتد. سالمندان، ماندن در لحظه حال را بسیار سخت می‌دانند. نظیر دیگر سالمندان ما هم می‌دانیم که گرفتاری در دام افکار و از دست دادن تماس با دنیای اطراف آسان است. ممکن است وقت زیادی را در افکار مربوط به گذشته و آینده غرق بشوید، یا به جای اینکه از تجربه خود، آگاهی کامل داشته باشیم، نا آگاهانه رفتار کنیم. تماس با لحظه حال به معنای آن است که به طور انعطاف پذیری آگاهی خود را متوجه دنیای بیرونی اطراف یا دنیای روان شناختی درونی خود یا به طور همزمان هر دو بکنیم. زندگی در لحظه حال همچنین به این معنا است که به جای اینکه غرق افکار خود شده و آگاهانه به تجربه اینجا و اکنون خود توجه کنیم.
افکار خود را ببینید
گسلش به معنای آن است که قدمی عقب بگذاریم و از افکار، تصورات و خاطرات خود جدا یا گسلیده بشویم، (واژه کامل گسلش شناختی است، اما ما معمولاً به آن گسلش می‌گوییم). در حالت گسلش به‌جای اینکه گرفتار دام افکار خود بشویم یا توسط آن‌ها تحت‌فشار قرار بگیریم به آن‌ها اجازه می‌دهیم تا آن‌ها مثل ماشین‌هایی که بیرون از خانه ما در خیابان حرکت می‌کنند در ذهن ما بیایند و بروند؛ به‌عبارت‌دیگر به‌جای اینکه با افکار خود درگیر بشویم قدمی به عقب گذاشته و آن‌ها را مشاهده می‌کنیم. در این حالت ما افکار خود و آنچه را که هستند – یعنی مشتی کلمات و تصاویر، نه چیزی بیشتر و نه کمتر- می‌بینیم و نظاره می‌کنیم.
زندگی خود را بپذیرید
پذیرش به معنای گشودن در اتاق ذهن و فراهم کردن فضایی برای احساسات، حس های بدنی، انگیختگی ها و هیجان های دردناک یک سالمند است. ما در این حالت دست از درگیری با آن ها بر می داریم و فضایی برای تنفس به آن ها داده و اجازه می دهیم تا همان طور که هستند باشند.
نسبت به خود آگاه باشید
در زبان روزمره ما درباره ذهن حرف می زنیم و متوجه نیستیم که ذهن دو عنصر متفاوت دارد: خود متفکر و خود مشاهده گر. همه ما با خود متفکر آشنا هستیم: بخشی از ما که همیشه در اندیشه است و افکار، باور ها، خاطرات، قضاوت ها، تخیلات، برنامه و نظیر این ها را تولید میکند. اما خیلی از سالمندان با خود مشاهده گر آشنا نیستند یعنی جنبه ای از ما از هر آن چه که فکر، احساس، حس یا اقدام می‌کنیم خبردار است.
فکر کنید واقعا چه چیز هایی مهم هستند
در زندگی خود چه چیزی را از صمیم قلب می‌خواهید؟ با این فرصت کوتاهی که در روی زمین قسمتتان شده می‌خواهید چه کنید؟ در کل چه چیزی واقعا برای شما مهم است؟ ارزش ها کیفیت های مطلوب اقدام مداوم است. به عبارت دیگر بر اساس آن ها می توان گفت که ما دوست داریم بر اساس یک منبع مداوم چگونه رفتار کنیم. روشن سازی ارزش ها قدم مهمی در خلق یک زندگی معنادار است. در ACT ما از ارزش ها با عنوان جهت های زندگی انتخاب شده یاد می‌کنیم. این ارزش ها هستند که به ما جهت میدهند و ما در طول سفر هدایت می‌کنند.
کارهای ارزشمند را انجام دهید
به دنبال یک اقدام متعهدانه و موثری باشید که توسط ارزش ها راهنمایی می شود. شناخت ارزش ها خیلی خوب است اما تنها از طریق اقدام مبتنی بر ارزش است که زندگی کامل و معنادار می شود. به عبارت دیگر پی بردن به ارزش ها به معنای سفر نیست بلکه سفر وقتی اتفاق می افتد که ما دست و پای خود را در جهت انتخاب شده حرکت بدهیم. اقدام هدایت شده توسط ارزش ها منجر به طیف گسترده ای از افکار و احساسات اعم از خوشایند و ناخوشایند می شود. پس این اقدام به معنای انجام کاری است که ارزش هایمان می طلبند حتی اگر چنین کاری منجر به درد و ناراحتی بشود. تمامی مداخله های رفتاری، نظیر تعیین هدف، مواجهه، فعال سازی رفتاری و مهارت آموزی را می توان به عنوان بخشی از این مدل به کار گرفت و هر مهارتی که زندگی سالمند را بهتر و غنی‌تر کند، از مذاکره تا مدیریت زمان، از جرات ورزی تا حل مسئله، از خود آرامش بخشی تا مقابله با بحران را می توان زیر چتر این اقدام برد.
پذیرش و تعهد سازگاری را در سالمندان بالا میبرد
شاید این روش بتواند به سالمندی که دل مشغولی ها و تنش های زندگی زیادی را تحمل میکند، مفید باشد. سالمندانی که از جوانی تا به حال مدام در پی ساختن زندگی بهتر خود و همچنین دیگران و خانواده بوده اند اکنون در این مرحله از زندگی شاید کم طاقت شوند و سازگاری را از دست بدهند. شاید وقت آن رسیده باشد که سالمندان با فکر و خیال کمتری ادامه زندگی را سپری کنند. با شناسایی اولویت ها و ارزش های واقعی زندگی سالمند درمی یابد که دیگر نباید بخاطر هر چیز تلاش مکرر کند و یا حتی به مشکلات دیگران فکر کند و خود را دچار گره ذهنی سازد. ذهن انسان مانند یک موتور الکتریکی میتواند مسایل را حل کند و برای آنان جدا شدن از مشکلات راه کار بیافریند؛ اما کدام مسائل و مشکلات واقعی هستند؟ کدام یک از آن ها میتواند سالمند را از پای دربیاورد؟ اکت به سالمندان و افراد سالخورده کمک میکند تا ارزش را از بی ارزش جدا کنند و در تعامل با مسائل واقعی زندگی باشند.
نتایج تحقیقات علمی در مورد فواید ACT در دوران پیری
طبق تحقیقاتی که اغلب در ایران انجام شده است، نتایج مثبتی را در عملکرد روش درمانی اکت برای سالمندان بروز داده شده است که برخی از آن را به اختصار در زیر بیان نموده ایم.
- درمان پذیرش و تعهد باعث بهبود کیفیت خواب و فشار خون سیستولیک سالمندان مبتلا به بی‌خوابی میشود.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش انعطاف پذیری روانشناختی زنان سالمند مؤثر است.
- درمان پذیرش و تعهد بر حمایت اجتماعی، شامل حمایت خانواده، حمایت دوستان و حمایت افراد مهم و همچنین بر نارضایتی از بدن و مولفه های آن شامل مخفی کردن نقایص و نگرانی در عملکرد اجتماعی سالمندان تاثیر مثبت دارد.
- از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ارتقا سلامت روان در سالمندان مبتلا به بیماری تخریب ماکولا وابسته به سن استفاده کرد.
- درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش موجب افزایش تاب آوری سالمندان شده است.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در افزایش کیفیت زندگی در سالمندان مبتلا به سندرم آشیانه خالی موثر است.
- به منظور دستیابی به سلامت جسمی و روانی سالمند به نحو مطلوب لازم است در کنار درمان های دارویی- پزشکی، ازدرمان های روانشناختی، از جمله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به عنوان درمان تکمیلی استفاده کرد.
در پایان
بهبود وضعیت روان و سبک زندگی سالمندان دغدغه اصلی مجموعه تخصصی زیمد است. با ارائه روش های درمانی متفاوت سعی کرده ایم تا در حد توان، شما را به سمت زندگی سالم تر و آرامش بخش تر هدایت کنیم. روش درمانی اکت یکی از بهترین روش های درمانی روانشناختی حال حاضر است که به اختصار آن را برای شما ارائه کردیم. شما سالمندان ریشه و اصالت کشوری متمدن و بزرگ به نام ایران هستید که همواره با تلاش های شما استوار بوده است.
