هرآنچه باید درباره بیماری آب سیاه بدانید

بیماری آب سیاه یا گلوکوم به چشم‌ها و عصب آنها آسیب می‌زند. یعنی عصبی که چشم را به مغز وصل می‌کند و باعث بینایی ما می‌شود، صدمه می‌بیند و ممکن است باعث نابینایی شود. طبق شواهد و آمارهای موجود، این بیماری بیشتر سالمندان را درگیر می‌کند. ۱۰ درصد از بیماری‌های مربوط به نابینایی در ایالات متحده‌ی آمریکا، بیماری گلوکوم یا آب سیاه است.

بسیاری از کسانی که به این بیماری مبتلا شدند همگی بالا ۶۵ سال سن داشتند. این مسئله نشان می‌دهد که بیماری آب سیاه بیماری شایعی در بین سالمندان است. بنابراین باید اطلاعات‌ لازم را داشته باشیم و مراقب نشانه‌های آن نیز باشیم. به علاوه، این بیماری ممکن است نشانه‌های مشخصی نداشته باشد. تحقیقات بنیاد بیماری گلوکوم نشان می‌دهد که نیمی از کسانی که مبتلا به بیماری آب سیاه هستند، هنوز بیماری‌شان تشخیص داده نشده است.

البته این مسئله به این معنی نیست که اگر به آب سیاه مبتلا شدید یا سالمندان خانواده‌تان به این بیماری گرفتار شدند، حتما نابینا می‌شوند. درمان‌های زیادی برای بیماری آب سیاه وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط فرد بیمار درمان‌های متفاوتی ارائه می‌کند. اگر در مورد ابتلا به این بیماری نگران هستید یا می‌خواهید علائم آن را با بدانید، در ادامه‌ی مقاله همراه ما باشید.

بیماری آب سیاه چیست؟

آب سیاه یا گلوکوم اصطلاحی گسترده است که برای شرایط خاصی استفاده می‌شود. در این شرایط عصب‌های بینایی آسیب می‌بینند و بر کیفیت بینایی اثر می‌گذارند. در این حالت داخل چشم شما فشاری ایجاد می‌شود که آن فشار به عصب بینایی شما آسیب می‌زند. عصب بینایی وظیفه‌ی انتقال اطلاعات از چشم به مغز را بر عهده دارد و در پشت کره‌ی چشم شما قرار دارد.

بیماری آب سیاه انواع مختلفی دارد و براساس میزان فشار و نحوه تجمع این فشار داخل چشم دسته‌بندی می‌شود. اصلی‌ترین نوع بیماری آب سیاه، گلوکوم زاویه باز است است. حدود ۹۰ درصد کسانی بیماری آب سیاه دارند، به این نوع دچار می‌شوند. بنابراین در این مقاله هر جا از بیماری آب سیاه یا گلوکوم صحبت کردیم، منظورمان نوع شایع آن یعنی زاویه باز است.

علت بیماری آب سیاه چیست؟

یکی از علل‌های اصلی بیماری آب سیاه، آسیب عصب‌های بینایی است که به دلیل فشار ایجاد شده در چشم رخ می‌دهد. فشار بیش از حد به دلیل مایعی است که به طور طبیعی از چشم عبور می‌کند. ولی در این حالت نمی‌تواند با سرعت قبلی از کره‌ی چشم خارج شود. تحقیقات موسسه‌ی ملی چشم آمریکا درباره‌ی مراحل آسیب عصب بینایی و عبور مایع در چشم صحبت می‌کند:

1. در قسمت جلوی چشم، محفظه‌ای وجود دارد که به آن اتاق قدامی می‌گویند. مایع داخل چشم از داخل این حفره عبور می‌کند. وظیفه‌ی این مایع تمیزکردن بخش‌های دیگر چشم است که از داخل محفظه عبور می‌کند، به سمت غشایی مشبک می‌رود.

در آن غشا، نقطه‌ای وجود دارد که عنبیه و قرنیه که هر دو در قسمت جلوی چشم قرار دارند به هم برخورد می‌کنند. از آنجایی که مایع داخل چشم در زاویه‌ی برخورد عنبیه و قرنیه عبور می‌کند، به این نوع از بیماری، آب سیاه زاویه‌ی باز گفته می‌شود. یعنی چشم زاویه‌ی بازی دارد.

2. اما در مواقعی مایع داخل چشم نمی‌تواند در آن زاویه و با سرعتی که قبلا این کار را انجام می‌داده است، از زاویه‌ی چشم عبور کند. بنابراین مایع جمع می‌شود و به عصب چشم فشار وارد می‌کند.
3. گاهی اوقات مایع زیادی توسط چشم تولید می‌شوند و همه مایع نمی‌تواند از طریق زاویه عبور کند. در مواقع دیگر، زاویه در طول زمان مسدود می‌شود. در هر دو حالت، فشار زیادی رخ می‌دهد که باعث بیماری آب سیاه یا گلوکوم می‌شود.

علائم بیماری آب سیاه

علائم بیماری آب سیاه با توجه نوع بیماری متفاوت است. اما علائم گلوکوم زاویه بسته به سختی تشخیص داده می‌شود، چون بیماری به تدریج در چندین سال پیشرفت می‌کند. وقتی که بدترین علائم در چشم ظاهر می‌شوند، بیماری تا حد زیادی پیشرفت کرده است و باید سریعا قبل از اینکه منجر به نابینایی شود، فرد بیمار تحت درمان قرار بگیرد. گاهی اوقات نشانه‌ها قابل برگشت نیستند و بعد از مدت‌ها تغییری نمی‌کنند، به همین دلیل انجام معاینات منظم چشم خیلی مهم است. گرچه بقیه علائم بیماری آب سیاه زاویه بسته هم به سرعت پیشرفت می‌کنند، ولی در بخش بعد علائم گلوکوم زاویه باز را بررسی می‌کنیم:

• دید جانبی: اولین چیزی که با شروع بیماری آب سیاه زاویه باز شروع به تغییر می‌کند، دید جانبی است. وقتی به بیماری آب سیاه مبتلا می‌شوید، دید محیطی یا دید جانبی شما دچار مشکل می‌شود. لکه‌های سیاهی در دید جانبی قرار می‌گیرد و در نهایت دید جانبی با مشکل مواجه می‌‌شود. این مسئله منجر به دید تونلی می‌‌شود.
• دید تونلی: این مشکل زمانی رخ می‌دهد که دید جانبی دچار آسیب جدی شده است. در این حالت فرد بیمار دیگر بالا، پایین یا اطراف خودش را بدون چرخش سر نمی‌بیند. در واقع بیمار فقط می‌تواند چیزی که روبه‌رویش قرار دارد را ببیند. مثل اینکه یک لوله‌ی باریک را جلوی صورت‌تان بگیرید و از آن لوله به جلو نگاه کنید. تنها چیزی که می‌توانید ببینید انتهای لوله است.
• نابینایی: این مشکل زمانی رخ می‌دهد که بیماری گلوکوم یا آب سیاه تا آخرین حد خودش پیشرفت کرده است. دید تونلی جایش را به نابینایی برگشت‌ناپذیر می‌دهد.

انواع بیماری آب سیاه

گرچه ۹۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری آب سیاه به گلوکوم زاویه باز مبتلا می‌شوند، انواع دیگری هم از این بیماری وجود دارد که در سالمندان رخ می‌دهد و می‌تواند به سرعت پیشرفت کرده و به شرایط غیرعادی تبدیل شود. نوع دیگری از آب سیاه وجود دارد که به آن گلوکوم مادرزادی می‌گویند. در این نوع، کودکان یا نوزادان به صورت مادرزادی به این بیماری مبتلا می‌شوند.

مواقعی هستند که زاویه‌ی برخورد عنبیه و قرنیه کاملا بسته است. یعنی مایع نمی‌تواند عبور کند. در نتیجه فشار آنی و شدید از مایع در چشم رخ می‌دهد. این شرایط ممکن است به دلیل تورم در عنبیه یا آسیب‌های خارجی در چشم باشد و به سرعت هم پیشرفت کند. در هر صورت، از آنجایی که نشانه‌های مربوط به کم بینایی و نابینایی به سرعت پیشرفت می‌کنند، بعد از متوجه شدن علائم بیماری آب سیاه حتما به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

علائم گلوکوم زاویه بسته عبارتند از؛ حالت تهوع، دیدن رنگین‌کمان کنار نورها در شب، سردرد، تاری شدید چشم و چشم درد. گلوکوم زاویه بسته باید با جراحی درمان شود. پزشک جراح با انجام عمل جراحی فشار پشت چشم را کم می‌کند و راه را برای عبور مایع درون چشم هموار می‌کند. در اثر جراحی عنبیه آسیب‌دیده هم ترمیم می‌شود.

نوع دیگری از بیماری آب سیاه وجود دارد که گلوکوم با تنش طبیعی معروف است. در بخش‌های قبل گفتیم که بیماری آب سیاه در اثر فشار بیش از حد مایع درون چشم ایجاد می‌شود. مواردی هم هستند که فشار طبیعی پشت چشم‌ وجود دارد. اما عصب‌های بینایی آسیب می‌بینند. این آسیب بینایی افراد را دچار مشکل می‌کند. چیزی که بیماری گلوکوم با تنش طبیعی را خاص می‌کند، علائم کم آن است.

در واقع، از آنجایی که علائم بیماری کم هستند، اگر به پزشک مراجعه نکنید، وقتی متوجه‌ی بیماری می‌شوید که دیگر علائم قابل برگشت نیستند. بنابراین بهتر است به طور منظم به چشم پزشک مراجعه کنید. حتی اگر سطح فشار چشم‌تان در حالت عادی قرار دارد، بهتر است با انجام توصیه‌های پزشکی، استفاده از قطر‌ه‌های چشمی با دستور پزشک فشار چشم در سطح مناسب نگه دارید تا از بروز بیماری‌ آب سیاه جلوگیری کنید.

مهم‌ترین کار برای مقابله با این با فشار چشم طبیعی پیشگیری و تشخیص زودهنگام است. حالا می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چرا این بیماری رخ می‌دهد. پزشکان و متخصصین هنوز علت اصلی بروز آن را نمی‌دانند. با این حال محققان معتقدند کسانی که با فشار چشم طبیعی به بیماری آب سیاه مبتلا می‌شوند، عصب‌های نوری حساس‌تری نسبت به دیگران دارند. به طور کلی، گرچه اطلاعات کمی راجع به این بیماری وجود دارد، اما محققان توانسته‌اند موارد مشابهی را بین مبتلایان این بیماری پیدا کنند.

طبق تحقیقات، زنان بیشتر از مردان به بیماری آب سیاه با فشار چشم طبیعی مبتلا می‌شوند. مانند بیماری آب سیاه با زاویه‌ی باز، سالمندان، به خصوص افرادی که بالای ۶۰ سال سن دارند، بیشتر از بقیه مستعد بیماری آب سیاه با فشار چشم طبیعی هستند.

به علاوه کسانی که آب سیاه زاویه باز را تجربه کرده‌اند، ممکن است با فشار چشم طبیعی هم به این بیماری مبتلا شوند. در نهایت، افرادی که بیماری‌های قلبی دارند یا ضربان قلب‌شان طبیعی نیست، عصب‌های بینایی‌شان حساس‌تر است و ممکن است با فشار چشم طبیعی هم به این بیماری مبتلا شوند.

پیشگیری از بیماری آب سیاه

مهم‌ترین کار برای پیشگیری از ابتلا به بیماری آب سیاه، مراجعه‌ی منظم به چشم‌پزشک است. بسیاری از متخصصین و چشم‌پزشک‌هایی که با این بیماران در ارتباط بوده‌اند، ذکر کرده‌اند که بسیاری از افراد علائم بیماری را دارند، ولی متوجه‌ی علائم نشده‌اند یا به آنها اهمیتی نداده‌اند.

مراجعه‌ی منظم به چشم‌پزشک کمک می‌کند که علائم بیماری را زود تشخیص داده و روند درمانی را شروع کنید. بنابراین اگر بالای ۶۰ سال سن دارید، حداقل سالی یک‌بار به چشم‌پزشک مراجعه کنید. اگر حساسیت‌های چشمی دارید یا در خانواده‌تان کسی به این بیماری دچار شده است، سالی دوبار یا بیشتر به چشم‌پزشک بروید.

بیماری آب سیاه در سالمندان

در این مقاله در مورد یکی از شایع‌ترین مشکلات چشمی در میان سالمندان، یعنی بیماری آب سیاه صحبت کردیم و متوجه شدیم که سالمندان بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به این نوع بیماری هستند. بعضی از سالمندان نسبت به مشکلات چشمی یا سلامتی‌شان بی‌اعتنا هستند، بنابراین حتما سالمندتان را حداقل سالی یک یا دوبار به چشم‌پزشک ببرید. فراموش نکنید که تشخیص زودهنگام بیماری آب سیاه مانع از بروز مشکلات جدی‌تر این بیماری می‌شود.