گاواژ یا تغذیه با لوله، روش مناسبی برای رساندن مواد غذایی به سالمندانی است که قادر بـه خوردن غذا نیستند. تامین انرژی کافی برای سالمندان بیمار از طریق تغذیه مناسب صورت می گیرد و تغذیه مناسب مانع کاهش وزن بیمار یا ایجاد زخم بستر میشود. در این مقاله سعی شده است تا شما را با این روش تغذیه‌ای آشنا کنیم.
گاواژ چیست و چه موارد استفاده‌ای دارد؟
تأمین نیاز های غذایی و جلوگیری از ضعیف شدن بافت ها در بیماران و سالمندانی که قادر به دریافت غذا به اندازه کافی از دهان نیستند، میتواند صورت گیرد. در این روش تغذیه مواد غذایی لازم پس از آماده سازی و یا با استفاده از پودر های مخصوص توسط یک لوله به معده سالمند منتقل میشود. در این صورت اگر فرد سالخورده مشکل بلع یا حتی جویدن داشته باشد میتواند به راحتی مواد غذایی و همچنین مایعات مورد نیاز را دریافت کند.
پودرها و محلول های گاواژ برای افراد سالمند
بهترین راه برای تـامین انـرژی بیمارانی و سالمندانی که با لوله تغذیه می شـوند، اسـتفاده از پودرها و محلول های مخصوص گاواژ اسـت. ایـن محلول ها توسط متخـصص تغذیـه بـرای بیمـار هنگام ترخیص تجویز میشوند. این پودرهـا طبـق دسـتورالعملی کـه توسـط متخصص تغذیه داده میشود، در حجم مشخص در آب جوشیده، سرد شده و حل مـی شـوند و هـر ۳ ساعت یک بـار از طریـق لولـه بـه بیمـار داده میشود. در بعضی موارد که این محلول ها و پودرها در دسترس نیست، می توان برای بیمار با استفاده از مواد غذایـی که توضیح داده می شود، محلولی برای گـاواژ آمـاده نمود. توجه داشته باشید این محلول به هیچ عـنـوان قادر به تامین تمام نیازهای بیمار نیست.
بهترین محتویات برای تهیه محلول های گاواژ در منزل برای سالمندان
دستور تهیه این محلول های گاواژ با توجه به شـرایط بیمار توسط کارشناس تغذیه تنظیم می شود و لازم است تمام گروه های غذایی زیر را شامل شود:
- گروه نان : بهترین گزینه برنج، جو، گندم، جوی دوسر است.
- گروه گوشت: بهترین گزینه سینه ی بدون استخوان مرغ، تخم مرغ، فیله گوسفند است، سایر گوشت ها ممکن است موجب بسته شدن لوله گاواژ شوند.
- گروه لبنیات: بهترین گزینه ماست به خصوص ماست های پروبیوتیک است، اسـتفاده از شـیر میتواند موجب اسهال شود.
- گروه میوه: بهترین گزینه آب میوه طبیعـی و موز میباشد.
- گروه سبزی: بهترین گزینه هـویج، کـرفس ،کدو حلوایی و کلم بروکلی است.
- گروه چربی: بهترین گزینه روغن زیـتـون، روغن کلزا یا روغن کنجد می باشد.
مواد بر اساس مقـادیری کـه کارشـناس تغذیـه مشخص می نماید کاملاً پخته شده و در مخلـوط کن بخوبی مخلوط می شود. به محلول تهیه شـده بر اساس محاسبه کارشناس تغذیه آب جوشـیده اضافه می شود تا محلول قابلیت عبور از لولـه را داشته باشد. این محلول در حجـم مـشخص هـر۳ ساعت از طریق لوله به بیمار خورانده میشود.
دستور تهیه یک محلول گاواژ در منزل برای سالمندان
۱۰۰ گرم گوشت قرمز کم چربی را با ۱۰۰ گرم برنج خام و یک عدد سیب زمینی را با دو سه قاشق غذا خوری سویا و یک لیوان تره و جعفری خرد شده و نصف لیوان هویج خرد شده ۲عدد گوجه فرنگی و نصف لیوان کدو حلوایی خرد شده را به طور کامل می پزیم و سپس این مواد غذایی خرد شده را در مخلوط کن ریخته تا کامل له و مخلوط شود، سپس دو واحد ماست (۲تا ۳ لیوان) و یک لیوان آب میوه طبیعی (سیب ،آب کیوی و…) و دو قاشق غذاخوری عسل و سه قاشق مربا خوری روغن مایع را به این مخلوط اضافه کنید. به این مخلوط ۶۰ گرم مکمل پروتئین سوپر وی که در ۴ لیوان آب جوشیده و سرد شده و حل شده است هم اضافه شود. این مخلوط را از یک صافی فلزی یا الک عبور دهید تا مواد درشت آن گرفته شود. این محلول عالی میتواند برای ۲۴ ساعت یک سالمند و یا بزرگسال در طی ۶ وعده غذایی کافی باشد.
نکات ضروری در استفاده از گاواژ در سالمندان
گاواژ هم مانند تمامی دستگاه ها و تجهیزات پزشکی دارای نکاتی در هنگام استفاده است که در ادامه عنوان کرده ایم:
- رعایت بهداشت دست ها، ظروف، بهداشت مواد غذایی و سلامت فردی که محلول را تهیه می کند هنگام آماده سازی محلول گاواژ الزامی است.
- محلول تهیه شده حتما در ظرف در بسته تمـیـز و در یخچال نگهداری شود.
- بعد از ۲۴ ساعت محلول اضافه دور ریـخـتـه شود و مورد استفاده قرار نگیرد.
- قبل از هر وعده گاواژ مقداری از محلول گرم شده و مورد استفاده قرار گیرد.
- به هیچ عنوان از تخم مرغ خام در گاواژ استـفـاده نشود.
- اسهال از عوارضی است که ممکن است دیده شـود. در صورت بروز اسهال میزان ماست را افزایش دهید و از میوه هایی مانند موز و سیب استفاده نمایید.
- آلودگى باکتریایى سیستم هاى تغذیه رود هاى عمدتاً غیرقابل اجتناب است.
- تجهیزات باید به طور منظم تمیز و نگهدارى شوند.
- استفاده نادرست، علت اصلى آلودگى هاى باکتریایى است.
- غذاهاى استریل شده و فرمول های مورد استفاده باید پس از ۲۴ ساعت دور ریخته شوند.
- رعایت راهکار هاى بالینى براى کاهش خطر آلودگی هاى باکتریایى امرى ضرورى است.
شرایط ویژه سالمندان برای استفاده از گاواژ
در بیماران دچار سوء تغذیه یا کسانی که در معرض خطر سوء تغذیه هستند از مکمل های دهانی استفاده میشود تا جذب انرژی، پروتئین و ریز مغذی ها افزایش یابد و وضعیت تغذیه و بقای بیمار بهبود و حفظ گردد. در بیماران سالخورده و ضعیف از مکمل های تغذیه ای برای بهبود و حفظ وضعیت تغذیه ای استفاده میشود. بیماران سالمند ممکن است تا زمانی که شرایط ثابتی را پیدا کنند از روش تغذیه ای گاواژ سود ببرند. در بیماران سالخورده با اختلالات بلع از این روش تغذیه ای استفاده میشود تا از تامین انرژی و مواد مغزی اطمینان حاصل شود.
در بیماران مسن پس از شکستگی لگن و جراحی ارتوپدی برای کاهش عوارض از گاواژ میتوان بهره گرفت. در سالمندان افسرده نیز از همین روش استفاده میشود تا بر بی اشتهایی حاد و از دست رفتن انگیزه غلبه شود. در بیماران و سالمندان با اختلالات روانی مکمل های غذایی و تغذیه از طریق گاواژ ممکن است به بهبود وضعیت تغذیه ای بی انجامد. همچنین فیبر های رژیم غذایی میتوانند به بهبود کارکرد روده در افراد مسن با تغذیه گاواژی کمک کنند.
عوارض گاواژ در افراد مسن
تغذیه از طریق گاواژ روشی ایمن و موثر بوده و معمولا به راحتى از سوى سالمندانی که دستگاه گوارش آنها عملکرد نرمالی دارد تحمل می شود. عوارض ایجاد شده در دستگاه گوارش مانند تهوع و اسهال که اثرات منفى بر کیفیت زندگى سالمندان تحت تغذیه گاواژ دارد، باعث قطع این نوع تغذیه می شود. با این حال، اغلب عوارض و نتایج ناشی از آن قابل جبران است. انواع عوارض آن به شرح زیر است:
اسهال
اسهال معمول ترین عارضه در تغذیه گاواژ است که میزان بروز آن از ۲ تا ۶۳ درصد متغیر است. اسهال این گونه تعریف می شود؛ بیش از d.g ۲۰۰-۲۵۰ مدفوع نرم با تکرار ۳ تا ۵ بار در روز. اسهال عارضه ذاتى این نوع تغذیه نیست و در صورتى که محل اجرا، نوع فرمول و سرعت گاواژ متناسب با نیاز و شرایط بیمار انتخاب گردد، مى توان از آن جلوگیرى کرد. اگر اسهال همچنان ادامه دارد، لازم است گزینه هاى زیر مد نظر قرار گیرند:
- تغییر روش اجرای گاواژ به روش مداوم اگر قبل از این به صورت متناوب بوده است.
- کاهش سرعت دریافت گاواژ
- تغییر نوع فرمول محلول و افزودن فیبرهاى محلول
تهوع و استفراغ
تقریبا ۲۰ درصد از بیماران تحت تغذیه انترال تهوع و استفراغ را تجربه می کنند که به طور قابل ملاحظه اى خطر پنومونی ناشی از آسپیراسیون را افزایش می دهد. برخی بیماری ها از جمله سرطان های قسمت فوقانی دستگاه گوارش، ریسک تهوع و استفراغ را افزایش می دهد. علاوه بر آن، داروهای آنتى نئوپلاستیک باعث تحریک تهوع و استفراغ می شودکه در این صورت باید از داروهای ضد تهوع و استفراغ استفاده کرد.
یبوست
یبوست می تواند ناشى از عدم فعالیت، کاهش تحرک روده، کاهش دریافت آب (فرمول های محلول با کالری بالا و غلیظ) فشرده شدن مدفوع و فقدان فیبر غذایى باشد. کم تحرکی روده و دهیدراسیون ممکن است موجب فشرده شدن مدفوع و دیستانسیون شکمى شود. یبوست متمایز از انسداد روده است. هیدراسیون کافی بدن و استفاده از فرمول های دارای فیبر غیرمحلول معمولا مشکل را حل میکند. تداوم مشکلات ممکن است مستلزم افزودن داروهای محرک روده و یا نرم کننده مدفوع و افزایش دهنده حجم مدفوع مانند الکتولوز و گلیسیرین باشد.
عوارض ناشی از لوله گاواژ
بد قرار گرفتن نوک لوله نازوگاستریک می تواند باعث خونریزى، سوراخ شدن ناى و بافت اطراف آن و یا قسمت هایی از دستگاه گوارش شود. این عارضه را در مراحل اولیه مى توان با کنترل و نظارت کافى تشخیص داد و فورا آن را اصلاح کرد. کنترل محل قرار گیرى لوله با گوش کردن هواى دمیده شده کافى نیست. این روش حتى توسط متخصصان با تجربه نیز با شکست رو به رو می شود. اما اندازه گیرى pH مایعات آسپیره شده معمولا مطمئن تر است. به این ترتیب که اگرpH کمتر از ۵ باشد، معمولا مى توان به راحتى به این نتیجه رسید که انتهاى لوله در معده قرار دارد. در مواردى که تردید وجود دارد بهتر است براى اطمینان از محل قرار گرفتن لوله از رادیولوژى استفاده شود. وجود لوله به خودى خود ممکن است موجب نکروز، زخم و عفونت در نقاط تماس مثل بینى، حلق، گلو، معده و دوازدهه گردد. این مسأله ممکن است.
عوارضى در مسیر بالایی و پایینى هوا ایجاد کند و در موارد محدود موجب نکروز حلق و ناى و عفونت هاى زخمى گردد. این مشکلات را مى توان با استفاده از لوله هاى جدید با اندازه هاى کوچکتر به حداقل رساند. این لوله ها از جنس پلى اورتان یا سیلیکون ساخته می شوند که نرم و انعطاف پذیر هستند و می توانند هفته ها مورد استفاده قرار گیرند. زمانى که قرار است سالمند به مدت طولانی (بیش از ۴ هفته) تحت حمایت تغذیه ای قرار گیرد، باید به جاى روش نازوگاستریک از روش گاستروستومی استفاده شود. محل قرار گرفتن لوله در معده ممکن است به علت لوله گذارى نادرست، نشت از لوله و عفونت، عوارضى به همراه داشته باشد. مشکلات ناشى از لوله با تعویض آن برطرف می شود، در حالى که عفونت، مستلزم درمان و برداشتن لوله است. در سالمندان دچار ضایعات نازوفارینژیال یا جراحات صورت یا سوختگى، نباید از مسیر بینى براى تغذیه روده اى استفاده شود.
انسداد لوله گاواژ
انسداد لوله در طول تغذیه گاواژ یک عارضه شایع است که اغلب به علت انعقاد و یا شستشوى ناکافى لوله پس از گاواژ ایجاد می شود. زمانى که محلول حاوى پروتئین هاى دست نخورده و ترکیبات با ویسکوزیته بالا باشد این عارضه بیشتر خواهد بود. از جمله عوامل دیگرى که باعث انسداد می شود مى توان به داروهاى مصرفى سالمند و یا رسوب برخى از داروها در لوله و پیچ خوردن لوله اشاره کرد. انسداد لوله به قطر آن، کیفیت مراقبت هاى درمانى، نوع لوله (ازطریق بینى در برابر ژژونوستومى و گاستروستومى) و مدت قرارگیرى لوله نیز بستگى دارد. پرستاران با تجربه براى رفع انسداد لوله هاى تغذیه از روش هاى متعددى از جمله استفاده از آب گرم، فشار و مکش آرام، آنزیم هاى پانکراس و محلول بیکربنات سدیم براى کمک به هضم رسوبات استفاده می کنند. استفاده از ترکیبات اسیدى معمولا تاثیر کمترى دارد و توصیه نمی شود.
مجموعه زیمد با آرزوی سلامتی تمام سالمندان این مقاله را تهیه کرده است تا با روش تغذیه ای گاواژ شما را آشنا سازد و از عوارض احتمالی آن شما را با خبر کند. به امید آنکه تمام سالمندان و بزرگسالان بتوانند به سادگی غذا بخورند و هیچگاه از روش تغذیه ای گاواژ حتی برای یک روز استفاده نکنند.
