با افزایش سن، به دلیل اینکه بسیاری از اعضاء بدن کارایی همیشگی خود را ندارند، فرد را با چالش‌ها و بیماریهای زیادی روبرو می‌کند. برخی از بیماری هایی که سالمندان با آن درگیر هستند به صورت ناگهانی نمود پیدا می‌کند. در نتیجه اطرافیان و مراقبان سالمند زودتر متوجه بیماری می‌شوند و برای راه‌حل آن زودتر اقدام می‌کنند. اما برخی دیگر از بیماری‌ها وجود دارد که به تدریج در افراد پیشروی می‌کند و تشخیص زود هنگام آن کار سختی است. یکی از این بیماری‌ها که نه تنها در سالمندان بلکه در همه افراد با سنین متفاوت احتمال دارد اتفاق بیفتد، نارسایی کلیه است. احتمال بروز نارسایی کلیه در سالمندان با افزایش سن هم افزایش پیدا می‌کند در نتیجه در بین سالمندان این بیماری رایج‌تر خواهد بود.
در این مقاله تصمیم داریم در مورد علائم بروز نارسایی کلیه، روش های درمانی این بیماری و عللی که باعث بروز چنین بیماری می‌شود اطلاعاتی در اختیار شما قرار دهیم. بنابراین اگر شما هم در خانه سالمند عزیزی دارید که نگران سلامتی و مراقبت‌های او هستید پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را بخوانید تا بتوانید راهکارهای درستی را انتخاب کنید.
نارسایی کلیه در سالمندان چیست؟
یکی از بیماری های ناحیه کلیه که موجب از دست دادن عملکرد و کارایی صحیح کلیه های فرد می‌شود را نارسایی کلیه می‌گویند. نارسایی کلیه علل زیادی دارد که انتخاب سبک زندگی و غذاهای مصرفی که فرد در طول زندگی آن را انتخاب کرده، در به وجود آمدن نارسایی کلیه نقش بسزایی را بر عهده دارد.
چگونه نارسایی کلیه اتفاق می‌افتد؟
نارسایی کلیه میتواند در اثر بیماری های جانبی اتفاق بیفتد، به همین علت میتوان گفت عده ای از افراد بیشتر در معرض ابتلا به نارسایی کلیوی قرار دارند:
- کاهش ناگهانی جریان خون در کلیه ها در اثر حملات و بیماریهای قلبی، نارسایی کبدی، کمبود آب بدن، وجود عفونت های شدید و یا آلرژی در بدن و فشار خون بالا و مصرف داروهای ضد التهاب
- ابتلا به مشکلات دفع ادرار در اثر بیماری پروستات، سرطان های روده بزرگ، سرطان مثانه، وجود سنگ کلیه، لخته شدن خون در دستگاه ادراری با مشکلات اعصابی
- قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و مسموم شدن
- مصرف مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی
- ابتلا به بیماری های خود ایمنی مانند لوپوس
- ابتلا به سرطان سلول های پلاسما و مغز استخوان
- مصرف داروهای شیمی درمانی
- استفاده از رنگ های مورد نیاز در آزمایش های تصویربرداری
- مصرف آنتی بیوتیک
- ابتلا به دیابت کنترل نشده
کلیه‌ها یک جفت عضو لوبیایی شکل هستند که در طرفین ستون فقرات و در موازات مهره های ۱ تا ۳ کمری قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین ۱۵۰ گرم می‌باشد و تقریباً اندازه آن با مشت بسته فرد برابر است. میانه کلیه دارای فرورفتگی به نام ناف است که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، عروق لنفاتیک و حالب از آن می‌گذرند. حالب ادرار نهایی را به مثانه میبرد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. براساس گزارش انجمن حمایت از بیماران کلیوی در انگلستان در حدود ۶۴۰۰۰ نفر در این کشور به دلیل نارسایی کلیه مورد درمان قرار گرفته اند. نارسایی مزمن کلیوی که در درجه بندی بیماریهای کلیوی در سطح ۵ قرار می گیرد عملکرد کلیه را به کمتر از ۱۵ درصد نزول می دهد.
نارسایی کلیه زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها توانایی فیلتر کردن ضایعات را از دست می‌دهند. عوامل زیادی روی سلامت و عملکرد کلیه‌ها تاثیر می‌گذارد، مانند:
- قرار گرفتن بیش از حد در معرض آلاینده‌های محیطی یا داروهای خاص
- برخی از بیماریهای حاد و مزمن
- کم‌آبی شدید بدن
- ترومای کلیه
اگر از مشکلات کلیوی اعم از نارسایی کلیه رنج می‌برید و نیاز دارید که در سریع‌ترین زمان ممکن از مشاوره‌ها و پیشنهادهای یک پزشک متخصص بهره‌مند شوید، حتی میتوانید از طریق تماس تلفنی با پزشک متخصص ارولوژی ارتباط برقرار کنید یا حضوری مراجعه کنید.
انواع نارسایی کلیه در سالمندان
نارسایی کلیه انواع و اقسام مختلفی دارد. به طور کلی پنج نوع مختلف نارسائی کلیه وجود دارد :
- نارسایی حاد کلیه acute perenal
این نوع از نارسایی کلیه به دلیل نرسیدن جریان کافی خون به کلیه ها اتفاق می افتد و زمانی قابل درمان است که پزشک بتواند به موقع این بیماری را تشخیص دهد. - acute intrinsic نارسایی حاد ذاتی کلیه
این نارسایی در اثر ورود ضربه مستقیم به کلیه ها اتفاق می افتد که می تواند در اثر یک سانحه باشد. - نارسایی مزمن کلیه chronic perenal
این نوع از نارسایی بر اثر نرسیدن خون کافی به کلیه ها و در نتیجه کوچک شدن کلیه ها اتفاق می افتد. - نارسایی مزمن ذاتی chronic inyrinsic
چنانچه بر اثر بیماری های ژنتیکی کلیه دچار مشکل شود و برای مدت طولانی فرد با این مشکل دست و پنجه نرم کند، مبتلا به نارسائی مزمن ذاتی کلیه خواهد بود. - نارسایی پسا مزمن chronic post-renal
این نارسایی در اثر انسداد طولانی مدت مجاری ادرار و در نتیجه وارد شدن فشار و آسیب به کلیه ها ایجاد می شود.
نارسائی کلیه به ۵ مرحله دسته بندی می شود که از موارد بسیار خفیف تا نارسایی کامل متفاوت خواهد بود. چناچه مراحل پیشرفت کنند، علائم و عوارض بیشتر می شود.
مرحله اول
این مرحله بسیار خفیف است و ممکن است هیچ علامت یا عارضه قابل مشاهده ای وجود نداشته باشد. بنابراین می توان با تغییر رژیم غذایی و ورزش منظم و عدم استفاده از دخانیات این مرحله را درمان کرد.
مرحله دوم
این مرحله نیز همچنان خفیف در نظر گرفته می شود اما علائمی مانند وجود پروتئین در ادرار یا آسیب فیزیکی به کلیه ها در این مرحله وجود دارند. همچنین در صورتی که فردی مبتلا به بیماری قلبی و اختلالات خونی باشد، ممکن است در این مرحله پیشرفت بیشتری را مشاهده کند.
مرحله سوم
این مرحله بیماری نارسایی کلیه متوسط است که با آزمایش خون و اندازه گیری مواد زائد مشخص می شود. همچنین در این مرحله دست و پاها متورم شده و تکرر ادرار مشاهده می شود.
مرحله چهارم
این مرحله بیماری کلیوی متوسط تا شدید است که کلیه ها به خوبی کار نمی کنند و علائمی مانند کم خونی، فشار خون بالا و بیماری های استخوانی مشاهده می شود.
مرحله پنجم
این مرحله وخیم ترین مرحله است که کلیه ها عملاً از کار می افتند و با علائمی مانند استفراغ، حالت تهوع، عوارض پوستی و مشکلات تنفسی دارد.
شاید این سوال برایتان پیش بیاید که آیا با ازمایش خون متوجه نارسایی کلیه می شویم؟
بله. یکی از آزمایش هایی که همه افراد باید به آن توجه داشته باشند، آزمایش کلیه می باشد. این آزمایش به منظور ارزیابی عملکرد کلیه انجام می شود و مارکر های بیوشیمیایی مختلفی وجود دارند که اندازه گیری آنها در خون و همچنین نمونه ادرار می تواند به عنوان معیاری نسبت به عملکرد کلیه در نظر گرفته شود.
آزمایش کلیه شامل موارد مختلفی هستش که از نمونه خون و ادرار فرد برای بررسی میزان دفع و بازجذب مواد در کلیه مورد ارزیابی قرار می گیرند. هر کلیه سالمی در صورت داشتن عملکرد طبیعی خود از دفع برخی مواد جلوگیری کرده و برخی مواد را نیز تماما از بدن دفع می کند. در صورت بروز مشکل در کلیه مقادیر این مواد در ادرار یا خون افزایش پیدا می‌کند و از بررسی این مواد میتوان به وجود مشکل در کلیه پی برد.
علائم نارسایی کلیه در افراد مسن
همانطور که گفتیم تشخیص این بیماری در زمان درست و زودهنگام کار سختی خواهد بود اما شما با دیدن یک سری علائم میتوانید به وجود این بیماری در سالمندان شک کنید و برای تشخیص قطعی و درمان آن راه حل مناسبی از پزشک معالج سالمندان اقدام کنید.
اگر سالمندتان هر ۶ ماه به صورت مرتب آزمایش خون برای چکاپ می‌دهد این شانس را میتوانید داشته باشید که در نتایج آزمایش خون یا ادرار متوجه این بیماری شوید و این بهترین زمان برای درمان بیماری است. اما زمانیکه بیماری در بدن فرد پیشرفت کند علائم دیگری از خود نشان می‌دهد.
- تغییرات در رنگ ادرار: واضح‌ترین نشانه‌ای که میتوانید با کمک آن به نارسایی کلیه پی ببرید، تغییر در ادرار است. در افرادی که به ناراحتی و نارسایی کلیه مبتلا هستند رنگ ادرار تیره‌تر می‌شود، ادرار کف‌دار و حبابی مانند است، در ساعات ادرار تغییراتی ایجاد می‌شود مثلا بین خواب شبانه مجبور به استفاده از دستشویی می‌شوند، سوزش، فشار و گاهی درد هنگام ادرار کردن احساس می‌کنند. با دیدن یکی از نشانه ها سعی کنید زودتر برای درمان آن پیگیری کنید.
- بروز کم خونی در فرد: نارسایی کلیه موجب ایجاد کم خونی در فرد سالمند خواهد شد. در نتیجه فرد مبتلا به نارسایی کلیه مانند تمام افراد کم خون، ضعف، بی حالی و خستگی را تجربه خواهند کرد. زمانیکه کم خونی در سالمند ایجاد شود تعداد گلبول های قرمز که وظیفه حمل اکسیژن در بدن را برعهده دارند نیز کم خواهد شد. اگر دقت کنید تمام افرادی که کم خون هستند حتی در یک محیط گرم هم احساس سرما می‌کنند. این احساس سرما در سالمندانی که به نارسایی کلیه مبتلا هستند بیشتر دیده می‌شود. اولین عضوهای بدن که سرما را میتوانید در آنجا ببین دست و پاهای سالمند است.
- ایجاد تنگی نفس: هنگامیکه شخص به بیماری نارسایی کلیه مبتلا می‌شود نمیتواند مایعات اضافه بدن را از خود خارج کند. این مایعات در بدن باقی میماند و بیشتر در ریه ها جمع می‌شوند. مایعات اضافه بدن که در ریه جمع شده اجازه تنفس صحیح به ریه ها را نمی‌دهد در نتیجه این افراد علاوه بر تمامی مشکلاتی که دارند به تنگی نفس هم درگیر می‌شوند.
- درد کمر در سالمند: کلیه ها در پایین کمر قرار دارند و اگر دچار مشکل شوند اولین قسمتی که میتواند موجب درد موضعی شود، کمر است. کمردرد مخصوصا ناحیه پایینی کمر، یکی از دردهای شایع بین سالمندان مبتلا به نارسایی کلیه است.
- بد بو و بد طعم شدن دهان: نارسایی کلیه میتواند باعث ایجاد بوی بد در دهان فرد بیمار شوند. این افراد گاها از تغییر مزه دهانشان صحبت می‌کنند. طعم گسی و تلخی که ته مایه آن به فلز شبیه است. به همین دلیل بسیاری از سالمندانی که با نارسایی کلیه درگیر هستند اشتهای خود را از دست می‌دهند و دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوند. در نتیجه نمیتواند به خوبی غذا بخورند و دچار کاهش وزن می‌شوند. در نتیجه کاهش وزن و غذا نخوردن بدن این افراد هر روز ضعیف‌تر و ابتلا به بیماری های دیگر بیشتر خواهد شد.
مهمترین اقدامی که بعد از دیدن این نشانه ها در فرد بیمار لازم است انجام دهید، این است که سالمند خود را سریعا به یک مرکز درمانی برسانید. هر چه زودتر اقدام کنید سالمندتان زودتر پروسه بهبود را طی خواهد کرد. بعد از انجام آزمایشات مختلف و تشخیص قطعی بیماری نارسایی کلیه، فرد بیمار اگر حال مساعدی نداشته باشد مجبور به دیالیز و یا پیوند کلیه خواهد شد.
اما میتوانید با به کارگیری راهکارهای زیادی از به وجود آمدن نارسایی کلیه در سن میانسالی جلوگیری کنید.
تشخیص نارسایی کلیه در سالمندان
معمولاً علائم نارسایی کلیه شامل موارد زیر است اما ممکن است گاهی اوقات فردی مبتلا به نارسایی کلیه باشد و هیچ یک از علائم را از خود بروز ندهد:
- کاهش ادرار در نتیجه احتباس مایعات در بدن و تورم مچ پاها و دست ها
- مشکلات تنفسی
- احساس خستگی مداوم
- احساس حالت تهوع و سرگیجه
- احساس درد در قفسه سینه
- در موارد حاد تشنج و کما
توجه داشته باشید برای پیشگیری از ابتلا به نارسایی حاد کلیوی باید مراقب بروز علائم اولیه نارسایی کلیه باشید، این علائم اغلب به سختی قابل تشخیص هستند. اما چنانچه فرد با کاهش ادرار و تنگی نفس و تورم اندام ها روبرو شد بهتر است فوراً به متخصص کلیه مراجعه کنند. رنگ ادرار یکی از مواردی است که می تواند نشانگر عملکرد کلیه ها و سلامت کلی بدن باشد. رنگ های مختلف ادرار :
- زرد روشن – رنگ ایده آل بر افراد سالم
- زرد تیره – نشان دهنده کم آبی بدن
- نارنجی – نشان دهنده کم آبی یا صفرا در جریان خون
- صورتی یا قرمز- نشان دهنده وجود خون در ادرار
- ادرار کف آلود – نشان دهنده وجود پروتئین در ادرار
راه های پیشگیری از نارسایی کلیه در سالمندان
مهمترین علتی که میتوان به آن اشاره کرد وجود دیابت و فشار خون بالا در فرد بیمار است. در بسیاری از افراد که به صورت ارثی دچار نارسایی کلیه می‌شوند وجود دیابت موجب تشدید این بیماری خواهد شد. باید سعی کنید همیشه عدد فشار خون و قند خون خود را در بازه نرمال و معمولی نگه دارید. در افرادی که به نارسایی کلیه دچار شده‌اند هم باید به صورت مرتب فشار خون و قندخون آنها چک شود و با افزایش این عدد باید بابت تشدید نارسایی کلیه نگران شد.
استفاده از غذاهای سالم مانند میوه و سبزیجات، غذاهای حاوی حبوبات و پروتئین، مصرف به اندازه سدیم و نمک، غذاهای کم روغن که میتواند در سلامتی قلب و کلیه نقش مهمی داشته باشد در بروز نارسایی کلیه موثر هستند. حتی افرادی که به این بیماری دچار هستند با استفاده از غذاهای سالم و انتخاب سبک غذایی مناسب میتواند در کاهش علائم نارسایی کلیه موثر باشند.
انجام فعالیت های سبک ورزشی میتواند بسیار مفید و موثر واقع شوند. سعی کنید روزانه حداقل ۳۰ دقیقه به ورزش های سبک مانند پیاده روی بپردازید. اما سعی کنید که در انتخاب ورزش کمی به توانایی جسمانیتان هم فکر کنید و متناسب با توان خود آنرا انتخاب کنید. انجام منظم ورزش و انتخاب غذاهای سالم موجب می‌شود وزن مناسبی را برای خود رقم بزنید و این میتواند احتمال وقوع بیماری نارسایی کلیه را کاهش دهد.
اگر سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی استفاده می‌کنید لازم است مصرف آنها را قطع کنید و نتیجه آن را در بهبود سلامت کلیه ها به وضوح ببینید.
نه تنها در میانسالی بلکه در هر سنی داشتن خواب مناسب و کافی توصیه می‌شود. در افرادی که به بیماری نارسایی کلیه دچار هستند داشتن خواب کافی ۷ تا ۸ ساعت در شبانه روز توصیه می‌شود.
شما به عنوان مراقب سالمند باید تمام توجه خود را به سلامت جسمی و روحی او معطوف کنید. به صورت مرتب فشار خون و قند خون او را بسنجید، غذاهای سالم و میوه را جایگزین غذاهای ناسالم کنید و مراقب نشانه های وجود نارسایی کلیه در سالمند باشید.
دلیل ایجاد نارسایی کلیه در افراد بالای ۵۰ سال؟
نارسایی کلیه در سالمندان و افراد بالای ۵۰ سال یکی از مهم ترین حوزه های بیماریهای مرتبط با سالمندان است. نارسایی مزمن کلیوی Chronic kidney disease که به اختصار CKD گفته می شود، یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در دوران سالمندی می باشد که در طی آن بیمار به صورت تدریجی عملکرد مناسب کلیه ها را از دست می‌دهد. این بیماری معمولا به دلیل سایر مشکلات پزشکی عارض می‌شود که معمولا به روی کلیه ها تاثیر گذار هستند. عمدتا شامل عفونت کلیه ها، فشار خون بالا، دیابت و التهاب کلیه ها می باشد. بسته به اینکه نارسایی کلیوی شما در کدام مرحله باشد، روش های درمان متفاوت است. اما به طور کلی می توان به روش های زیر اشاره کرد:
دیالیز
با استفاده از دستگاه دیالیز خون فیلتر و تسویه می شود و در واقع دستگاه وظیفه کلیه ها را انجام می دهد. توصیه می شود افراد در کنار استفاده از دیالیز، رژیم غذایی کم نمک و کم پتاسیم داشته باشند.
پیوند کلیه
در این حالت از یک کلیه پیوندی که با بدن فرد بیمار سازگار باشد استفاده می‌شود و برای این کار باید بیمار از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کند تا بدن خود را با کلیه جدید سازگار نماید. توجه داشته باشید استفاده از این روش برای همه افراد مناسب نیست.
رژیم غذایی مخصوص
برخی از توصیه ها در رژیم غذایی محدود کردن سدیم و پتاسیم است. همچنین مصرف پروتئین نیز بنا به توصیه پزشک باید انجام شود.
امید به زندگی در افراد مبتلا به نارسایی کلیه
بسته به اینکه بیمار در کدام مرحله از نارسایی کلیه قرار گرفته باشد، امید به زندگی متفاوت است. به طور متوسط انتظار می رود افراد تحت دیالیز ۵ تا ۱۰ سال عمر کنند. علاوه بر مرحله بیماری، سن بیمار نیز یک عامل مهم است. هرچه افراد جوان تر باشند، امید به زندگی در آن ها بیشتر است. در پیوند کلیه نیز می توان حدود ۵ تا ۱۰ سال انتظار داشت که بیمار در سلامت کامل سپری کند.
پیشگیری از ابتلا به نارسایی کلیه
به طور کلی می توان گفت برای کاهش ابتلا به نارسایی کلیه می توان از مصرف داروهایی با دوزهای زیاد حتی مانند داروهای آسپرین در مدت زمان کوتاه جلوگیری کرد. علاوه بر این توصیه می شود افراد رژیم غذایی سالم داشته باشند و بیماری های جانبی مانند فشار خون و دیابت همواره تحت کنترل قرار بگیرد تا بتوانند از ابتلا به نارسایی کلیه پیشگیری کنند.
از یک پرستار باتجربه کمک بگیرید
اگر احساس می‌کنید که توانایی و زمان این کار را ندارید توصیه می‌کنیم از یک پرستار برای سالمند خود کمک بگیرید. این افراد میتوانند سلامتی و علائم نارسایی کلیه در سالمندان را بررسی کرده و برای بهبود آن تلاش کنند. برای انتخاب و استخدام یک پرستار باید به تمام جنبه های مراقبت از سالمند آگاه بود. پرستار باید بتواند با سالمند شما به خوبی ارتباط برقرار کند و در عین حال قابل اعتماد هم باشد.
