بدن ما انسان‌ها به مرور زمان و با افزایش سن و سال، توانایی و قدرت اولیه خود را از دست می‌دهد. هرچه سن فرد بیشتر شود به همان اندازه قدرت بدنی فرد کاهش پیدا میکند. بدن دیگر مانند دوران جوانی نمی‌تواند فعالیت کند. همزمان با افزایش سن، بسیاری از اندام‌های بدن دیگر مانند قبل وظیفه خود را به درستی انجام نمی‌دهند و همین امر می‌تواند موجب بروز بیماری‌های بسیاری در بدن فرد سالمند شود.
یکی از این بیماری‌هایی که در ادامه این مقاله قصد داریم در رابطه با آن بیشتر صحبت کنیم، زوال عقل سالمندان است. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.
زوال عقل چیست؟
دمانس عقل یا همان زوال عقل، در واقع یک اختلال بسیار شدید است که به دلیل آسیب به سلول‌های عصبی و از دست رفتن آن‌ها در مغز ایجاد میشود. این آسیب به سلول‌های عصبی باعث اختلال در تفکر، استدلال و حافظه فرد خواهد شد. در اثر ابتلا به این بیماری، قسمت‌هایی از مغز چون حافظه و قوه یادگیری فرد دچار مشکل میشود. معمولا با افزایش سن فرد، درصد ابتلا به این بیماری هم افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد. اگر به موقع نسبت به درمان و جلوگیری از پیشرفت آن اقدام نکنید، ممکن است به یک عارضه خطرناک تبدیل شود.
زوال عقل معمولا سه ناحیه مهم را درگیر خود میکند. زبان، حافظه و تصمیم‌گیری ازجمله نقاطی هستند که مورد هدف زوال عقل قرار می‌گیرند.
علائم زوال عقل در سالمندان
زوال عقل هم مانند دیگر بیماری‌ها دارای نشانه‌ها و علائمی است، ازجمله این نشانه‌ها در افراد سالمند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت(گاهی موقت و گاهی برای طولانی مدت)
- عدم برقراری ارتباط درست بین ایده‌ها و افکار فرد
- تحریک سریع و تغییر در خلق و خو
- فراموش کردن جای اشیا
- ضعف در تصمیم‌گیری و انتخاب
- گیجی شدن و نداشتن تمرکز کافی
- نداشتن تعادل و افتادن
- عدم رعایت بهداشت شخصی
- گوشه نشینی و عدم شرکت در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی
- مشکل در درک تصاویر
- از دست دادن هیجان و میل به زندگی
- از دست دادن مهارت‌های حرکتی، لامسه و…
دلایل زوال عقل یا دمانس
دمانس عقل یا همان زوال عقل، در واقع به دلیل مرگ سلول‌های مغزی ایجاد میشود. آسیب به این سلول‌های مغزی ممکن است به دلیل ضربه مغزی، سکته مغزی و… باشد. در دمانس عقل، سلول‌های مغزی به مرور زمان از بین می‌روند و به روی اتصالات نورون به نورون تاثیر می‌گذارند. این تاثیرات می‌تواند موجب از دست رفتن ارتباط درست بین مغز و دیگر اندام‌های بدن باشد. از دیگر علائم زوال عقل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیشتر بخوانید: کتاب مناسب سالمندان
- اعتیاد به الکل
- عوارض جانبی دارو
- عفونت های مغزی
- بیماری نورودژنراتیو
- بیماری پیک
- فلج فوق هسته‌ای
- انحطاط کورتیکوبازال
انواع زوال عقل در مغز
دمانس عقل انواع و اقسام مختلفی دارد، دلیل ابتلا به آن‌ها هم می‌تواند بیماری‌های مختلفی باشد. در ادامه با انواع زوال عقل بیشتر آشنا خواهید شد:
- آلزایمر: یکی از شایع‌ترین انواع زوال عقل، بیماری آلزایمر یا همان فراموشی است. در این نوع بیماری تغییرات مغزی بسیاری ایجاد میشود، همین امر می‌تواند موجب فراموشی، افسردگی و… در فرد شود. در صورتی که این بیماری درمان نشود می‌تواند بسیار خطرناک باشد. شدت یافتن این بیماری در بسیاری از مواقع موجب مرگ فرد سالمند خواهد شد.
- وسکولار: زوال عروقی که با نام وسکولار هم شناخته میشود معمولا به عنوان یک دمانس بعد از سکته مغزی شناخته شده است. ازجمله علائم این بیماری می‌توان به قضاوت، از دست دادن امید و انگیزه، سکته مغزی و… اشاره کرد.
- هانتینگتون: بیماری هاینتینگتون می‌تواند منجر به حرکات کنترل نشده در بدن شود. این اختلال پیش‌رونده مغزی به مرور زمان می‌تواند توانایی شناخت و تصمیم‌گیری را از فرد سلب کند. افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند به مرور زمان دچار اختلالات حرکتی، روحی و روانی خواهند شد.
- زوال عقل با اجسام لویی: در این بیماران که بیشتر به دشواری در تمرکز و تصمیم‌گیری مبتلا می‌شوند، نشانههای آلزایمر هم دیده میشود. از دیگر نشانههای این دمانس عقلی می‌توان به عدم تعادل در راه رفتن، توهم بصری و… اشاره کرد.
- پارکینسون: در بیماری پارکینسون سلول‌های عصبی مغز به مرور زمان از بین می‌روند و تخریب می‌شوند. این تخریب در بخش میانی مغز انجام میشود که کنترل کننده حرکات بدن می‌باشد. افرادی که به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند احساس ضعف، سفتی عضلات، لرزش دست و… دارند.
- زوال عقل مختلط: در این نوع دمانس عقل، بیش از یک اختلال در مغز وجود دارد. به عنوان مثال ممکن است آلزایمر و زوال عقل عروقی با یکدیگر در مغز فرد خود را نشان دهند. در این صورت می‌توان گفت که فرد به زوال عقل مختلط مبتلا شده است. در حال حاضر این نوع زوال عقل بسیار شایع‌تر از گذشته می‌باشد.
- فلج فوق هسته‌ای پیش رونده: زمانی که ساقه بالای مغز آسیب ببیند، فرد توانایی حرکت کردن خود را از دست می‌دهد. در دمانس عقل از نوع فلج فوق هسته‌ای پیش رونده که یک نوع بیماری شایع مغزی می‌باشد، حرکات چشم تحت تاثیر قرار می‌گیرد و همین امر موجب محدودیت در حرکت فرد خواهد شد.
بیشتر بخوانید: آتروفی مغزی در سالمندان
چگونه زوال عقل در سالمندان پیشگیری میشود؟
برای درمان بیماری زوال عقل، هنوز هیچ راه درمان قطعی وجود ندارد. اما رعایت چند نکته می‌توان احتمال ابتلا به این عارضه را به شدت کاهش داد. ازجمله این نکات عبارتنداز:
- تقویت مغز با مطالعه کتاب، روزنامه و حل جدول می‌تواند مانع از بروز زوال عقل در سالمندان شود.
- آموزش زبان دیگری غیر از زبان مادری و تلاش برای یادگیری آن می‌تواند مانع از بروز علائم آلزایمر در فرد شود.
- استفاده از یک رژیم غذایی استاندارد و مناسب که سرشار از ویتامین‌ها، غلات، سبزیجات و… باشد. استفاده از این مواد غذایی می‌تواند در بهبود شرایط جسمی و روحی فرد بسیار تاثیرگذار باشد.
- نوشیدن قهوه و کنترل فشار خون بدن، می‌تواند احتمال بروز سکته قلبی و مغزی را به شدت کاهش دهد.
- ورزش کنید و وزن خود را سالم نگهدارید.
عوارض زوال عقل برای سالمندان
ابتلا به زوال عقل و مصرف داروهای مربوط به این بیماری، می‌تواند عوارض بسیاری را برای بدن به همراه داشته باشد. ازجمله عوارض بیماری زوال عقل:
- پنومونی: پنومی به دنبال پریدن غذا در گلو، مشکل در بلعیدن، آسپیره شدن غذا در ریه‌ها و… ایجاد میشود.
- ناتوانی در مراقبت از خود: زوال عقل به مرور زمان حالتی را در بیمار به وجود می‌آورد که فرد نسبت به انجام کارهای روزانه و روزمره خود دچار مشکل میشود. دیگر توانایی انجام این فعالیت‌ها(استحمام، رسیدگی به ظاهر، کوتاهی موها و…) را نخواهد داشت.
- مرگ: اگر نسبت به درمان زوال عقل اقدام نکنید و مانع پیشرفت آن نشوید، در نهایت می‌تواند با عفونت در بدن فرد منجر به مرگ وی شود.
- تغذیه: افراد مبتلا به زوال عقل به دنبال مشکلاتی که برایشان بوجود می‌آید، افسرده و گوشه‌گیر خواهند شد. همین افسردگی موجب عدم تمایل فرد به غذا خوردن و تغذیه مناسب میشود. در نهایت فرد ضعف بدنی میشود.
- امنیت شخصی: در برخی شرایط ممکن است فرد به تنهایی مجبور باشد تا فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد. رانندگی، آشپزی، پیاده روی و… ازجمله این فعالیت‌ها هستند. افرادی که دچار زوال عقل می‌شوند شاید به تنهایی نتوانند فعالیت‌های خود را انجام دهند. این موضوع به یک چالش بزرگ برای آن‌ها تبدیل میشود.
تفاوت آلزایمر با زوال عقل چیست؟
بیماری آلزایمر یک نوع پیشرفته زوال عقل است. در صورتی که نتوانید زوال عقل را به موقع درمان کنید، می‌تواند با شدت یافتن علائم موجب بیماری آلزایمر در فرد شود. یکی از تفاوت‌های مهم و اساسی این دو بیماری، نوع آن‌ها است. بیماری زوال عقل به مرور زمان و با کمک پزشک و متخصص درمان خواهد شد، اما بیماری آلزایمر به عنوان یک بیماری غیرقابل درمان شناخته شده است. آلزایمر به هیچ عنوان درمان نمی‌شود و تنها می‌توان با کمک روش‌های درمانی مختلف از پیشرفت آن جلوگیری کرد. نشانه‌ها و علائم این دو بیماری بسیاری شبیه به هم است و به سختی می‌توان تفاوت آن‌ها را در علائم آن‌ها دید.
بیشتر بخوانید: پیشگیری از آلزایمر در سالمندی
روش های تشخیص زوال عقل در سالمندان
تشخیص زوال عقل در سالمندان می‌تواند یک چالش بزرگ باشد. برای تشخیص قطعی این بیماری، پزشک مغز و اعصاب سعی میکند تا با روش‌ها و تکنیک‌های مختلف وجود این بیماری در فرد را به اثبات برساند.
در مرحله اول پزشک سعی میکند تا سابقه پزشکی شما را مورد بررسی قرار دهد و با معاینه فیزیکی از سلامت جسمی شما اطمینان خاطر پیدا کند. پزشک باید چندین تست و راه را انجام دهد تا به یک نتیجه درست و منطقی برسد. هیچ تست پزشکی نمی‌توان به تنهایی زوال عقل در فرد را به اثبات برساند به همین دلیل باید چندین تست به صورت همزمان انجام شود. برای تشخیص زوال عقل، پزشک ابتدا تست آزمایشگاهی و سپس تست روانشناختی را روی بیمار انجام می‌دهد.
تست آزمایشگاهی
یکی از ساده‌ترین تست‌های آزمایشگاهی که پزشک برای تشخیص بیماری آلزایمر استفاده میکند، آزمایش خون است. با استفاده از این آزمایش می‌توان کمبود ویتامین و کم کاری غده تیروئید را مشخص کرد.
تست‌های روانشناختی
پزشکان با استفاده از این تست‌ها می‌توانند تفکرات شما را مورد ارزیابی قرار دهند. این تست‌ها می‌توانند تفکرات شما را نسبت به محیط اطراف خود نشان دهند.
- ارزیابی روان پزشکی: با کمک این تست می‌توانند مشخص کنند که آیا افسردگی یا دیگر بیماری‌ها در سلامت روان فرد تاثیرگذار خواهند بود یا خیر؟
- ارزیابی نورولوژیک: با کمک این تست پزشکان می‌توانند حافظه، بینایی، قدرت تفکر، حل مسئله، تعادل، حواس و حرکت فرد را مورد بررسی قرار دهند.
نحوه درمان زوال عقل در سالمندان
این عارضه به هیچ عنوان راه درمان قطعی و دائمی ندارد، تنها می‌توان با رعایت نکات مراقبتی که در این مقاله عنوان کردیم از شدت یافتن و پیشرفت آن جلوگیری کرد. در بسیاری از مواقع، ابتلا به بیماری‌های دیگری چون تومورها، اختلالات متابولیک، پایین افتادن قند خون و… می‌تواند باعث زوال عقل شود. درمان این عارضه‌ها می‌تواند از ابتلا فرد به دمانس عقل و جلوگیری از پیشرفت آن موثر باشد.
بیشتر بخوانید: تقویت حافظه سالمندان
مراقبت از سالمندانی که دچار زوال عقل هستند
مراقبت از سالمندانی که دچار زوال عقل هستند، کار دشواری است. برای نگهداری و مراقبت از آن‌ها باید صبور باشید. پزشکان و روانشناسان در رابطه با نگهداری و مراقبت از سالمندانی که دچار زوال عقل شدند، توصیه‌های میکنند:
- در رابطه با بیماری آلزایمر اطلاعات کافی کسب کنید.
- به بیمار در انجام کارهای روزمره خود کمک کنید و مغز او را فعال نگهدارید.
- از تکنولوژی و راه‌های جدید برای سرگرم کردن فرد سالمند کمک بگیرید.
- سعی کنید محیط خانه و اتاق سالمند را همیشه مرتب و منظم نگهدارید.
- برای نگهداری از فرد سالمند یک برنامه روتین و روزانه داشته باشید.
مواد غذایی برای پیشگیری از زوال عقل
در کنار راه‌های پیشگیری از ابتلا به دمانس عقل، تغییر سبک و شیوه زندگی فرد می‌تواند یکی از بهترین و تاثیرگذارترین راه‌های درمانی باشد. داشتن یک برنامه غذایی اصولی و استاندارد می‌تواند در بروز دمانس عقلی بسیار تاثیرگذار باشد. اما مصرف کدام دسته از موادغذایی باعث میشود تا احتمال ابتلا به این بیماری کاهش پیدا کند؟
- سیب: خوردن روزانه یک سیب در طول روز می‌تواند از ابتلا به آلزایمر و ناهنجاری‌های عصبی جلوگیری کند. البته فواید مصرف روزانه یک سیب تنها محدود به این عارضه نمی‌شود. پوست سیب و خود میوه سیب می‌تواند خواص درمانی بسیار زیادی داشته باشد.
- زردچوبه: پلاک‌هایی که در مغز جمع می‌شوند در نهایت موجب ابتلا فرد به آلزایمر خواهند شد. مصرف زردچوبه می‌تواند میزان ابتلای فرد به آلزایمر را کاهش دهد، کورکومین موجود در زردجوبه از تجمع بیش از اندازه پلاک‌ها جلوگیری میکند. بهتر است حداقل هفته‌ای یکبار از این ادویه در غذاهای خود استفاده کنید، به این ترتیب از شدت ابتلا فرد به دمانس عقل کاسته خواهد شد.
- سالمون: افرادی که در طول هفته حداقل سه وعده غذایی ماهی سالمون استفاده میکنند، در مقایسه با دیگر افراد بسیار کمتر دچار آلزایمر می‌شوند. علاوه بر ماهی سالمون، ماهی کولی هم می‌تواند از مناسب‌ترین ماهی‌ها برای جلوگیری از ابتلا به زوال عقل باشد.
- گردو: در ساختار گردو آلفالینولنیک بسیاری وجود دارد. این مواد که به عنوان یک اسید چرب شناخته شده است می‌تواند در ارتقا عملکرد ذهنی فرد تاثیرگذار باشد. خوردن روزانه گردو می‌تواند در داشتن بدنی سالم از لحاظ روحی و جسمی بسیار تاثیرگذار باشد.
- میوه: آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌های موجود در میوه‌ها می‌تواند التهابلات مغزی و ابتلا به دمانس عقلی جلوگیری کرد.
- چای سبز: فلاوونوئید موجود در چای سبز می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی و سرطان را به شدت کاهش دهد. این نوشیدنی می‌تواند گزینه بسیار خوب و مناسبی برای کاهش وزن افراد باشد. اگر رژیم غذایی دارید، استفاده از چای سبز را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
بیشتر بخوانید: دمانس عروقی
ورزش های مناسب برای زوال عقل
ورزش کردن و داشتن فعالیت‌های جسمی می‌تواند در داشتن بدنی سالم بسیار تاثیرگذار باشد. بیماری زوال عقل هم ازجمله بیماری‌هایی است که می‌توان با ورزش کردن از ابتلا به آن جلوگیری کرد. ازجمله تمرینات و ورزش‌هایی که می‌تواند مانع بیماری دمانس عقلی شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیاده روی سریع و دویدن: دویدن علاوه بر اینکه می‌تواند سوخت و ساز بدن را بالاببرد، می‌تواند در چربی سوزی و کاهش وزن هم بسیار تاثیرگذار باشد. البته دویدن برای افراد سالمند نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد. اما پیاده روی سریع برای مفاصل سالمندان بسیار مناسب‌تر است تا دویدن، سالمندان باید روزانه ۴۵ دقیقه تا یک ساعت پیاده روی سریع داشته باشند. البته برای پیاده روی و دویدن باید از کفش مناسب و استاندارد استفاده کرد تا احتمال ابتلا به کمر درد و دیسک کمر هم کاهش پیدا کند.
دویدن در جهت معکوس، علاوه بر اینکه می‌تواند به فرم دهی عضلات بدن کمک کند، می‌تواند ذهن و مغز را درگیر کند و از این رو احتمال ابتلا به زوال عقل را کاهش خواهد داد. - دوچرخه سواری: دوچرخه سواری یک تمرین هوازی است که کمترین فشار را به عضلات بدن فرد وارد میکند. افرادی که از درد مفاصل رنج می‌برند می‌توانند از این راه برای کاهش دردهای عضلانی استفاده کنند.
- شنا: شنا کردن می‌تواند در کاهش وزن فرد و کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی تاثیرگذار باشد. این ورزش برای افراد سالمند کمترین فشار را به مفاصل وارد میکند.
- تمرین هوازی: استفاده از دستگاه‌هایی که در باشگاه‌های ورزشی وجود دارد چون(تردمیل، اسکی ثابت، دوچرخه ثابت، پله متحرک و…)می‌تواند در سلامتی فرد و فعالیت مغزی آن تاثیرگذار باشد.
بیشتر بخوانید: بازی فکری برای سالمندان
سخن پایانی
زوال عقل یک بیماری است که هنوز پزشکان در جهان نتوانسته‌اند، یک راه درمان قطعی برای آن پیدا کنند. تنها می‌توان با استفاده از توصیه‌هایی که پزشکان میکنند و با انجام برخی از فعالیت‌ها از بروز آن جلوگیری کرد.
سوالات متداول
- برای درمان زوال عقل باید به چه پزشکی مراجعه کرد؟
ابتدا باید برای تشخیص قطعی این بیماری به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید، سپس اگر فرد دچار افسردگی شده باشد باید برای درمان آن به یک مشاوره یا روانشناس مراجعه کنید. - در درمان زوال عقل باید از چه داروهایی استفاده کرد؟
پزشکان برای درمان زوال عقل داروهای ممانتین، دونپزیل، ریواستیگمین، گالانتامین و… را تجویز میکنند. - چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
هر زمان که نشانههای اولیه زوال عقل را مشاهده کردید باید برای جلوگیری از پیشرفت آن به پزشک مراجعه کنید.
