یکی از مهم‌ترین عوارض مصرف نمک در سالمندان ایجاد فشار خون بالا و به دنبال آن طیف وسیعی از بیماری‌ها است. همان‌طور که می‌دانید سالمندان از نظر روحی و جسمی در این دوره از زندگی بسیار حساس هستند و نیاز به مراقبت‌های همه جانبه دارند که بخش عمده‌ای از این مراقبت‌ها مربوط به رژیم غذایی است. کنترل و یا پیشگیری از بیماری‌هایی همچون دیابت، مشکلات قلبی، فشار خون و … در گرو مراقبت‌های خاص به‌ویژه توجه به رژیم غذایی مناسب است.
رژیم غذایی که برای سالمند در نظر گرفته می‌شود باید از نظر چربی، قند و نمک بسیار مورد توجه قرار گیرد چرا که مصرف بیش از حد این موارد می‌تواند سلامتی سالمند را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و او را با طیف وسیعی از بیماری‌ها روبرو کند.
به جرئت می‌توان گفت که نمک یکی از خطرناک‌ترین موادی است که مصرف بیش از حد آن همانند سم عمل کرده و موجب به‌وجود آمدن بیماری‌های مختلف می‌شود. گنجاندن نمک اضافی در رژیم غذایی به‌مرور حتی کشنده‌تر از مصرف مواد مخدری همچون هروئین است. از این‌رو اگر سلامتی سالمند برای شما مهم است حتما به رژیم غذایی آن‌ها نیز توجه کنید و تا جایی که بدن به نمک نیاز دارد از آن در غذای سالمند استفاده کنید. با مصرف اندازه نمک می‌توان فشار خون و بروز سایر بیماری‌ها را کنترل یا پیشگیری کرد.
با توجه به مهم بودن این مسئله یعنی توجه به رژیم غذایی در حفظ سلامتی سالمندان، پست خود را به عوارض مصرف نمک اختصاص دادیم؛ پس تا پایان ما را همراهی فرمایید.
نقش نمک در بدن سالمندان
همگی ما درباره مضرات نمک و عوارض آن در سلامتی بدن بسیار شندیده‌ایم، حال سوال این است که آیا این ماده خوراکی که مصرف آن می‌تواند سلامتی را به خظر بیندازد چه لزومی دارد که مصرف شود؟ یا به عبارتی چرا نمی‌توان آن را از رژیم غذایی حذف کرد؟ باید بگوییم که جدا از خوش طعم کردن غذا، دلیل عمده مصرف آن نقشی است که در بدن بر عهده دارد و اگر بدن از این نظر دچار کمبود شود با اختلالاتی همراه می‌شود. بنابراین نمی‌توان به‌طور کلی این ماده خوراکی را از رژیم غذایی حذف کرد.
سدیم یک عنصر ضروری است که نقش مهمی را در عملکرد بدن ایفا میکند. این عنصر مورد نیاز، از طریق ماده خوراکی سدیم کلراید یا به اصطلاح همان نمک در رژیم غذایی تامین می‌شود. سدیم در مایع خارجی سلولی بوده و در توزیع آب بدن، حفظ فشار خون، تعادل اسید و باز، تحریک انقباض عضلات، انتقال پیام‌های عصبی، تحریک غده آدرنال و … نقش دارد.
سدیم به‌طور مستقیم در موارد زیر دخالت میکند:
- در فرآیند استخوان سازی بدن
- ترشح اسید معده و کمک به هضم هر چه بهتر غذا
- تعادل الکترولیت‌ها و کمک به حفظ توزیع آب بدن، در نتیجه بدن با کمبود (خشکی) و یا زیادی (ورم) مواجه نمی‌شود. از این‌رو در درمان تب، اسهال، کم آبی و استفراغ بسیار موثر است.
- هدایت پیام عصبی
- کمک به انقباض عضلات بدن
- جذب بهتر قند و اسیدهای آمینه موجود در مواد غذایی
- تنظیم فشار خون
- تنظیم اسیدیته بدن
- تحریک کردن غده آدرنال و کمک به آفتاب زدگی و گرمازدگی
پس با توجه به نقش موثری که سدیم در بدن دارد و یکی از منابع مهم تامین کننده این عنصر، نمک خوراکی است از این‌رو گنجاندن آن در رژیم غذایی ضروری است و نمی‌توان آن را به‌طور کلی حذف کرد.
البته از نمک به‌عنوان منبعی برای تامین ید نیز استفاده می‌شود. ید از دیگر عناصر ضروری است چرا که بدن به مقدار کم برای تنظیم ترشحات غدد همانند تیروئید به آن نیاز دارد و اگر بدن از نظر دریافت ید کمبود داشته باشد، سبب بیماری همچون گواتر می‌شود. حال گرچه نمک دارای ید نیست اما از آنجایی که این ماده خوراکی به‌عنوان چاشنی در رژیم غذایی روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع مصرف زیادی دارد به آن عنصر ید اضافه می‌کنند تا در کنار تامین سدیم، ید مورد نیاز بدن نیز تامین شود.
میزان مجاز مصرف نمک در رژیم غذایی سالمندان
حال با توجه به این که نمک به‌نوعی برای بدن لازم است و نمی‌توان آن را حذف کرد، این سوال پیش می‌آید که حد تعادل مصرف نمک چقدر است؟ یعنی بدن به چه میزان سدیم نیاز دارد تا بتواند به درستی عملکرد خود را به اجرا بگذارد؟
بدن هر فرد بالغ روزانه به ۲۰۰۰ الی ۲۵۰۰۰ میلی گرم ( ۲ تا ۲.۵ گرم) سدیم نیاز دارد که با مصرف ۵ الی ۶ گرم نمک، به‌صورت روزانه می‌توان این مقدار از سدیم را در بدن تامین کرد. ۶ گرم نمک تقریبا معادل ۱ قاشق چایخوری است. البته برای تامین ۲ گرم سدیم مورد نیاز بدن، منظور این نیست که روزانه یک قاشق چایخوری نمک مصرف شود چرا که برخی از مواد خوراکی همانند سبزیجات، گوشت، نان، انواع تنقلات، غذاهای فست فودی، غذاهای فراوری شده و … دارای نمک هستند که در صورت مصرف این نوع از مواد خوراکی، نیازی به مصرف بیشتر نمک در رژیم غذایی روزانه نیست.
البته میزان مصرف نمک در طی دوره‌های مختلف زندگی متغیر است. به‌عنوان مثال کودکان ۱ تا ۳ سال باید در رژیم غذایی آن‌ها حداقل نمک (۱ تا ۱.۵ گرم) گنجانده شود یا در افراد بالای ۷۰ سال این مقدار نیز ۱.۲ تا ۲.۳ گرم است و بیشتر از این حد می‌تواند سلامتی افراد سالمند را به خطر بیندازد.
منابع تامین کننده نمک در رژیم غذایی سالخوردگان
همان‌طور که گفته شد روزانه برای فرد بالغ، ۵ گرم نمک برای تامین سدیم مناسب است که این مقدار باید از مواد غذایی مختلف تامین شود، نه صرفا نمکی که در نمکدان می‌ریزیم و سر سفره قرار می‌دهیم؛ چرا که برخی از مواد خوراکی خود دارای نمک هستند و استفاده از نمک بر روی سفره سبب دریافت بیش از حد سدیم می‌شود.
از مهم‌ترین منابع تامین کننده نمک روزانه بدن می‌توان اشاره‌ای به موارد زیر داشت:
- نمکی که به‌عنوان چاشنی در هنگام طبخ به غذا اضافه می‌شود.
- نمکی که بر سر سفره غذا قرار داده می‌شود.
- انواع غذاهای فرآوری و کنسرو شده همانند تن ماهی، کنسرو لوبیا، سوسیس، کالباس و …
- انواع غذاهای فست فودی ساندویج و پیتزا
- انواع لبنیات مانند دوغ، کشک و پنیر
- انواع آجیل مانند مغز بادام، فندق، پسته و …
- انواع نان مانند لواش، سنگک و …
- انواع تنقلات مانند چیپس، پفک، لواشک و …
- انواع شوریجات و ترشیجات
- و …
عوارض مصرف زیاد نمک در غذای سالمندان
تا این جای پست به دلایل مهم بودن نمک در رژیم غذایی پرداختیم حال می‌خواهیم ببینیم که اگر در مصرف نمک زیاده‌روی شود چه عوارضی می‌تواند برای سالمندان داشته باشد:
افزایش فشار خون
حتما بارها و بارها شنیده‌اید که مصرف زیاد نمک می‌تواند سبب افزایش فشار خون شود. بله درست است؛ یکی از مهم‌ترین عوارضی که این ماده خوراکی با خود به دنبال دارد، بالا رفتن فشار خون در سالمندان است. زمانی که سالمند در رژیم غذایی خود میزان زیادی نمک دریافت میکند، سدیم اضافی با جذب میزان زیادی آب و احتباس مایعات در خون، سعی دارد به‌نوعی از بدن خارج شود که نتیجه آن افزایش فشار خون است. در واقع با حبس مایعات در خون، فشار بر قلب و رگ‌های خونی نیز بیشتر می‌شود.
با بالا رفتن فشار خون به مرور بر سایر قسمت‌های بدن نیز تاثیر منفی می‌گذارد و می‌تواند منجر به سکته قلبی و مغزی در سالمندان شود.
پوکی استخوان
کلسیم یکی از عناصر ضروری در بدن است که به‌طور مستقیم بر روی استخوان سازی اثر می‌گذارد. اگر به هر دلیلی بدن سالمند، کلسیم به اندازه کافی دریافت نکند عوارض و مشکلات زیادی از جمله پوکی استخوان گریبان‌گیر او می‌شود. دقیقا مصرف زیاد نمک یکی از عمده دلایل بروز مشکلات اسکلتی است.
وقتی که سدیم خون سالمند در اثر مصرف زیاد نمک بالا رود، بر روی جذب کلسیم تاثیر گذاشته و سبب دفع هر چه بیشتر این عنصر از طریق ادرار می‌شود. در نتیجه بدن با کمبود کلسیم مواجه می‌شود و استخوان‌ها را ضعیف میکند که در صورت عدم کنترل، در نهایت منجر به پوکی استخوان در افراد سالمند می‌شود.
سرطان معده
یکی دیگر از عوارض مصرف نمک، ایجاد سرطان معده در سالمندان است. غذاهای شور، ترشیجات و … می‌توانند منجر به عفونت هلیکوباکترپیلوری شوند که نتیجه آن آسیب رسیدن به مخاط معده است و اگر ادامه‌دار باشد بر اثر از بین رفتن مخاط، معده به شدت آسیب می‌بیند و عواقبی همچون سرطان با خود به همراه دارد.
آسم و ناراحتی کلیوی
زیاده‌روی در مصرف نمک برای آن دسته از سالمندانی که درگیر بیماری های تنفسی همچون آسم هستند و مشکلات کلیوی دارند به‌طور غیر مستقیم سبب تشدید بیماری می‌شود.
افزایش وزن، ورم کردن بدن، تشدید زخم معده، سوزش سر دل، مشکلات قلبی و عروقی، بزرگ شدن اندازه قلب، کم آبی بدن و … از دیگر مشکلاتی هستند که در پی مصرف بیش از حد نمک در سالمندان ایجاد می‌شوند.
چگونه نمک کمتری در غذا مصرف کنیم؟
همان‌طور که اشاره شد مصرف زیاد نمک سلامتی سالمندان را به خطر می‌اندازد ولی به هرحال گنجاندن آن نیز در رژیم غذایی ضروری است. از این‌رو باید به اندازه مصرف شود. با راهکارهای زیر می‌توان از زیاده روی در مصرف نمک جلوگیری کرد:
- نمک پاش را بر روی سفره قرار ندهید.
- تا حد امکان مصرف غذاهای فرآوری شده و فست فودی را از رژیم غذایی سالمندتان حذف کنید.
- اگر از نمک به عنوان چاشنی استفاده می‌کنید، می‌توانید مصرف آن را کم کنید و در عوض از چاشنی‌های مفیدتری همچون سرکه یا آبلیمو به هنگام طبخ غذا به کار ببرید.
- قبل از مصرف پنیر آن را در آب بخسیانید.
- آجیل خام یا آجیل فاقد نمک مصرف شود.
- مصرف ترشیجات و شوریجات به حداقل برسد یا کاملا حذف شوند.
- و …
کلام پایانی
همان‌طور که گفتیم نمک اگر بیش از اندازه مصرف شود، می‌تواند سلامت سالمند را به خطر بیندازد و او را با طیفی گسترده‌ای از بیماری‌ها روبرو کند. از این‌رو اگر به سلامتی سالمندتان اهمیت می‌دهید حتما در کنار رعایت مسائل بهداشتی به رژیم غذایی روزانه آن‌ها نیز توجه کنید تا بیش از اندازه نمک مصرف نکنند.
یکی از دلایلی که افراد به سمت مصرف نمک اضافی می‌روند، عادت به طعم شوری است که می‌توان با مصرف کم، به مرور سالمند را به طعم شوری کم عادت داد. به عنوان پرستار سالمند سعی کنید به جای این که بدن سالمندتان روزانه نمک اضافه دریافت کند، رژیم غذایی مناسبی برایش تدارک ببینید که سرشار از میوه‌جات و سبزیجات تازه باشد تا از عوارض خطرناک ناشی از مصرف نمک به‌نوعی در امان بمانند.
