چرا نباید بدون تجویز پزشک دارو مصرف کرد؟

مصرف خودسرانه دارو در سال‌های اخیر به‌دلیل دسترسی آسان جامعه به اطلاعات پزشکی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است؛ به‌طوری که افراد با بروز کوچک‌ترین ناراحتی یا مشکل بجای مراجعه به پزشک، درمان با داروهایی که بدون تجویز پزشک خریداری شده را آغاز می‌کنند. متاسفانه مصرف دارو بدون تجویز پزشک می‌تواند با عواقب و مشکلات جدی همراه شود که افراد بدون نگرانی یا بدون اطلاع از این مشکلات به مصرف انواع داروهای موجود در داروخانه روی می‌آورند.

آمارها حاکی از آن است که هر ایرانی بیش از ۳۰۰ عدد دارو در سال مصرف می‌کند که شاید بیش از نیمی از آن‌ها بدون تجویز پزشک باشد چرا که مصرف خودسرانه دارو در ایران ۳ برابر سایر کشورها است.

پزشکان توصیه اکید دارند که افراد به‌ویژه سالمندان تا می‌توانند از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنند؛ چرا که داروها از مواد شیمیایی ساخته شده و مصرف بی‌دلیل و نابجای آن‌ها می‌تواند بر متابولیسم بدن اثر سویی بگذارد و به‌مرور سبب ایجاد اختلال در عملکرد اندام‌ها شود.

از معمول‌ترین داروهایی که به تعداد فراوان هم می‌توان آن را در اکثر خانه‌ها پیدا کرد انواع و اقسام قرص‌های مسکن مثل استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسین است که مصرف بالای آن‌ها به‌مرور می‌تواند برروی عملکرد کلیه و سایر ارگان‌های بدن تاثیر منفی بگذارد.

با این ذهنیت و پیش آگاهی که در مورد مصرف دارو بدون نسخه پزشک در این بخش اشاره کردیم مستقیم به سراغ دلایل و پیامدهای آن می‌رویم، پس اگر مشتاق به کسب اطلاعات در این زمینه هستید پیشنهاد می‌کنیم که تا پایان این مقاله ما را همراهی بفرمایید.

خوددرمانی چیست؟

اگر بخواهیم به‌طور ساده مفهوم خوددرمانی را بیان کنیم، یعنی مصرف خودسرانه و بدون تجویز انواع و اقسام دارو که معمولا با پیشنهاد و نظر دوستان، آشنایان و در کل افراد غیر متخصص صورت می‌گیرد. این کار می‌تواند مشکلات بی‌شماری را گریبان‌گیر افراد کند. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند خودشان دکتر خود باشند تا هزینه‌ای را صرف درمان نکنند، از این‌رو به محض ظاهر شدن درد و بیماری فورا روی به درمان آن به‌صورت خودسرانه می‌آورند و تصور می‌کنند که خود مراقبتی کرده‌اند؛ در حالی که مصرف دارو بدون تجویز پزشک خود مراقبتی به حساب نمی‌آید.

چرا افراد بدون مراجعه به دکتر، خوددرمانی کنند؟

انسان‌ها در اوج سختی‌ها به دنبال این هستند که بتوانند به‌نوعی به آسایش و راحتی برسند. آن‌ها با یک سردرد ساده به سراغ استامینوفن می‌روند یا با یک معده درد شروع به مصرف رانیتیدین می‌کنند. اما این موضوع در مورد مشکلات جسمی است؛ وضع بیماری های روحی نیز بدین صورت و شاید هم بدتر باشد.

فرد وقتی که بنا به دلایلی از نظر روحی آسیب می‌بیند به دنبال راهکاریست که بتواند درد خود را به‌نحوی التیام ببخشد. از این‌رو طیف وسیعی از داروهایی که آرام بخش یا مربوط به افسردگی هستند را بدون این که به پزشک مراجعه کرده باشند، خریداری و مصرف می‌کند. غافل از این‌که مصرف خودسرانه این داروها به‌مرور سبب اختلال در بخش‌هایی از بدن می‌شود و حتی قطع ناآگاهانه آن‌ها می‌تواند منجر به مشکلات عصبی نیز شود.

عوامل تاثیر گذار بر روی مصرف دارو بدون تجویز پزشک

از مهم‌ترین عواملی که موجب می‌شود که فرد به مصرف خودسرانه دارو روی آورد می‌توان اشاره‌ای به موارد زیر داشت:

• فرهنگ غلط

متاسفانه مصرف دارو بدون تجویز پزشک در کشور ما فرهنگی نهادینه شده، که همین عامل موجب ۳ برابر شدن میزان مصرف دارو در ایران در مقابل دیگر کشورها می‌شود.

در کشور ما کمتر کسی حاضر است که برای بدن درد یا سردرد ساده به سراغ پزشک برود. بلکه بیشتر افراد برای درمان خود، فورا به سراغ جعبه دارو یا به سمت داروخانه برای خرید داروی تسکین دهنده می‌روند. حتی بسیاری بیش از نیاز خود این داروها را خریداری می‌کنند تا با ذخیره آن مجبور نشوند هر بار به داروخانه مراجعه کنند.

• بی اطلاعی از عوارض دارو

عامل دیگری که موجب روی آوردن افراد به‌خصوص سالمندان به مصرف خودسرانه دارو می‌شود، عدم آگاهی از عوارض ناشی از مصرف آن‌ها و همچنین تداخل دارویی است. گرچه افراد کم و بیش درباره داروی مصرفی مد نظر خود آگاهی دارند، اما اکثر آن‌ها درباره تداخل دارویی، زمان مناسب مصرف یا عوارض ناشی از مصرف بلند مدت دارو بی اطلاع هستند.

به‌عنوان نمونه افرادی که داروی ضد استرس را باتوجه به تجویز پزشک مصرف میکنند، اگر بنا به دلایلی مجبور به مصرف خودسرانه داروهای مسکن شوند، وجود این ۲ دارو در کنار یکدیگر موجب تداخل دارویی می‌شود. چرا که هر ۲ داروی کاهنده عملکرد بدن هستند که موجب کاهش ضربان قلب می‌شوند. از این‌رو مصرف همزمان آن‌ها ضربان قلب و تنفس را به شدت کاهش داده و حتی می‌تواند منجر به مرگ نیز شود. بنابراین آگاهی از هر دارو و تداخل آن با سایر داروها بسیار مهم است و باید تحت نظر پزشک تجویز دارو صورت مصرف شود.

• مصرف خودسرانه ویتامین ها

علاوه‌بر تداخل دارویی، اکثر افراد تصور می‌کنند که مصرف ویتامین بدون تجویز پزشک، مانند مکملی برای تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود؛ اما این تصور در صورتی صحیح است که به اندازه و طبق دستور پزشک باشد. چرا که مصرف بی رویه ویتامین به خصوص آنهایی که محلول در چربی هستند مانند ویتامین A و D سبب ایجاد مشکلات فراوانی می‌شود. در مورد داروی کلسیم، گرچه می‌تواند کمبود کلسیم بدن را جبران کند اما اگر بیش از حد نیاز دریافت شود، مازاد آن در کلیه سبب ایجاد سنگ کلیه می‌شود.

• وجود تبلیغات رسانه‌ای

امروزه بسیاری از محصولات از طریق تبلیغات گسترده در رسانه‌ها به ویژه ماهواره به فروش می‌روند که داروها نیز از آن دسته محصولاتی هستند که تبلیغاتی وسیعی بر روی آن‌ها صورت گرفته است. به‌عنوان نمونه، قرص های چاقی یا لاغری که بسیار در ماهواره مورد تبلیغ و بزرگنمایی قرار گرفته‌اند. متاسفانه افراد بسیاری نیر گول این تبلیغات را خورده و با خرید داروها و مصرف خودسرانه، بعد از مدتی دچار عوارض و مشکلاتی می‌شوند که شاید درمان آن نیز غیر ممکن باشد.

عوارض و خطرات مصرف دارو بدون نسخه و تجویز پزشک

شاید بسیاری تصور کنند که مصرف مسکن هیچ عوارضی ندارد، از این‌رو بدون مراجعه به پزشک در هنگام سر درد یا کمر درد آن را مصرف می کنند؛ اما باید بگوییم همین مسکن ساده اگر بدون تجویز پزشک و خودسرانه استفاده شود، برروی عملکرد برخی از اندام‌های بدن همچون کلیه و کبد تاثیر منفی گذاشته و به‌مرور زمان  می‌تواند کارکرد آن‌ها را با اختلال مواجه کند.

در ادامه به برخی از عوارض و مشکلات ناشی از مصرف دارو بدون تجویز پزشک می‌پردازیم:

• اختلال در عملکرد کلیه

مصرف برخی از داروها همانطور که اشاره شد، اگر بیش از نیاز بدن باشد، می‌تواند مشکلات فراوانی را ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین ارگان‌های بدن، کلیه است و از آنجایی که در عمل دفع مداخله دارد مازاد برخی از داروها در این قسمت انباشته شده و به‌مرور بدون این که فرد علامتی داشته باشد دچار اختلالاتی در سیستم بدن می‌شود.

به‌عنوان نمونه کلسیم اگر بیش از حد نیاز دریافت شود مازاد آن به جای این که از طریق ادرار دفع شود، در کلیه انباشته و سبب تشکیل سنگ در این اندام بدن می‌شود. همچنین افرادی که پا به سن می‌گذارند به‌دلیل بیماری‌های شایعی همچون آرتروز روی به مصرف خودسرانه داروهای مسکن غیر استروئیدی برای کاهش درد می‌آورند که می‌تواند سیستم تصفیه خون کلیه را با مشکل مواجه کند و آن‌ها را مبتلا به نارسایی شدید کلیه کند.

• اختلال در عملکرد کبد

اکثریت قریب به اتفاق داروها عوارض جانبی دارند. به‌خصوص اگر به‌صورت خودسر و بدون مشورت با پزشک مصرف شوند. عوارض جانبی آن‌ها اختلال در عملکرد ارگان های مهمی همچون کبد است. شاید داروی تب بر استامینوفن از دیدگاه خیلی‌ها ساده و بی خطر به نظر آید، اما می‌تواند آثار مخربی بر روی کبد بر جای بگذارد.

علائم و درمان بیماری های کبدی در سالمندان

اگر سالمند یا یک فرد جوان به صورت روزانه مقداری بیش از نیاز، داروی پاراستامول دریافت کند، بعد از هضم شدن در کبد متابولیت سمی ایجاد کرده که می‌تواند به‌مرور سلول‌های کبدی را از بین ببرد.

در مورد دارویی همچون آنتی بیوتیک آموکسی کلاو که افراد آن را مثل نقل و نبات مصرف می‌کنند، هر دوز اضافه می‌تواند سلول کبدی را در آستانه نابودی قرار دهد.

از دیگر داروهایی که بسیاری از سالمندان به‌دلیل کم کردن درد مفاصل و آرتروز بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند، ایبوپروفن است که مصرف آن می‌تواند سبب عوارض جدی بر روی کبد شود.

• ایجاد درد معده

آسیب معده یکی از رایج‌ترین آسیب‌هایی است که در پی مصرف دارو بدون تجویز دکتر و خودسرانه ایجاد می‌شود. داروهایی همانند ایبوپروفن و ناپروکسن بدون نسخه، بیشترین آسیب را به این اندام مهم بدن وارد می‌کنند. آسپرین نیز از آن دسته داروهایست که مصرف بیش از حد آن سبب زخم شدن شدید معده می‌شود.

مخاط معده و روده تحت تاثیر یکسری مواد شیمیایی موجود در بدن که در‌د را گسترش می‌دهند محافظت می‌کند. زمانی که سالمند یا هر فرد دیگری شروع به خوردن قرص های ضد درد می‌کند این مواد شیمیایی مهار شده تا درد احساس نشود.

مصرف زیاد این داروها به‌مرور آثار سویی بر روی این مواد شیمیایی گذاشته و در نتیجه مخاط روده و معده نیز تحت تاثیر این مهار شدن قرار می‌گیرند و به آن‌ها نیز آسیب شدیدی وارد می‌شود. زمانی که مخاط و خون در ناحیه آسیب دیده از بین رود، سبب ایجاد زخم معده که بسیار نیز در بین افراد شایع است می‌گردد.

• نارسایی قلبی

آمارها و شواهد حاکی از آن است که مصرف مکرر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن می‌تواند فرد را با نارسایی قلبی مواجه کند. حتی تحقیقات نشان داده افرادی که بیشتر از داروهای ضد التهابی استفاده می‌کنند، خطر سکته قلبی در آن ها تا ۳۱ درصد بیشتر از دیگران است.

کلام پایانی

اگر تا پایان این پست ما را همراهی کرده باشید با توجه به مواردی که بیان کردیم، یقینا متوجه این امر شده‌اید که مصرف دارو بدون تجویز پزشک یا در واقع همان خوددرمانی به تدریج می‌تواند چه آسیب مخربی بر روی ارگان‌های مهم بدن در افراد به‌خصوص سالمندانی که توانایی جسمی کمتری دارند بگذارد.

از این‌رو اگر سالمندی در منزل دارید و از وی نگهداری می‌کنید بایستی حواستان به سلامتی ایشان باشد و به محض این که دچار سردرد یا زانودرد شد فورا به سراغ جعبه دارو برای پیدا کردن قرص ایبوپروفن نروید؛ به این فکر کنید که همین دارویی که قرار است به‌عنوان تسکین دهنده درد به او بدهید چه عوارضی می‌تواند به دنبال داشته باشد. شاید در ظاهر تسکین پیدا کند اما به‌مرور می‌تواند سلامتی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

پس اگر می‌خواهید که نقش خود را به‌عنوان یک پرستار به درستی ایفا کنید، اجازه مصرف دارویی را بدون تجویز پزشک به سالمند ندهید. بهتر این است که به جای خوددرمانی پزشک معالج را در جریان بگذارید.

کدام سالمندان به پرستار شبانه روزی نیاز دارند؟ کلیک کنید و بخوانید!