مثانه عصبی یا نوروژنیک عارضه‌ای است که طی آن، سالمند در ادرار کردن دچار اختلال میشود. در چنین حالتی فرد یا خیلی کم یا خیلی زیاد ادرار می‌کند و اگر بروز این بیماری جدی باشد سالمند توان کنترل خود را در ادرار کردن از دست می‌دهد و به‌نوعی احساس شرمندگی می‌کند. سالمندان باید مراقب باشند که در صورت بروز علائم مثانه عصبی فورا پزشک خود را در جریان بگذارند چرا که عدم معالجه به موقع میتواند سبب آسیب رساندن به کلیه‌ها و بروز عفونت های ادراری شود.
این که مثانه عصبی چیست؟ چه علائمی دارد؟ چگونه درمان میشود؟ موضوعی است که در ادامه این پست می‌خواهیم بیشتر در مورد آن صحبت کنیم تا اگر احیانا سالمند عزیز شما نیز دچار چنین عارضه‌ای شد با درمان به موقع از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید. از این‌رو پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این پست ما را همراهی بفرمایید.
بیماری مثانه عصبی در سالمندان چیست؟
حال که با مثانه و کارکرد آن آشنا شدیم می‌توانیم بیشتر در مورد این بیماری صحبت کنیم. همانطور که اشاره کردیم مثانه عملکرد خود را تحت تاثیر مرکز اعصاب انجام می‌دهد؛ اما گاهی اوقات بنا به دلایل مختلف همچون بیماری پارکینسون، ام اس، آسیب نخاعی و … به قسمت‌هایی از اعصاب کنترل کننده مثانه آسیب وارد می‌کند. در نتیجه بیمار در دفع ادرار دچار اختلال میشود و درنهایت منجر به بیماری مثانه نوروژنیک میشود.
بنابراین مثانه عصبی عبارت است از بیماری که طی آن به بخشی از مرکز عصبی (نخاع، مغز و اعصاب محیطی) آسیب می‌رسد و فرد به درستی نمیتواند دفع ادرار کند. سالمندی که دچار این بیماری شده کنترل خود را در دفع از دست داده و این عامل موجب میشود احساس شرمندگی کند و به مرور علاوه بر آسیب جسمی شخص از نظر روحی نیز آسیب می‌بیند.
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در سالمندان
علت بیماری مثانه عصبی در سالمندان چیست؟
عوامل زیادی میتواند باعث ایجاد بیماری نوروژنیک در سالمندان شود که برخی از آنها مادرزادی و برخی نیز اکتسابی هستند که از مهمترین آنها می‌توان اشاره‌ای به موارد زیر داشت:
- اختلالات دژنراتیو: یکی از مهمترین عوامل بروز مثانه نوروژنیک است که ریشه در مشکلات عصبی دارد. اختلالات دژنراتیو با مشکلات حرکتی، دمانس (زوال عقلی) و افسردگی همراه است. بیماری‌هایی همچون پارکینسون، هانتیگتون، ویبلسون و بیماری فار (Fahr’s Disease) نمونه‌ای از مشکلات عصبی هستند که به مرور موجب ایجاد بیماری مثانه عصبی می‌شوند.
- بیماری‌های مادرزادی: برخی از بیماری‌های مادرزادی همانند میلومننگوسل و فلج مغزی نیز عامل ایجاد کننده عارضه مثانه عصبی هستند. در ناهنجاری میلومننگوسل، سیستم عصبی جنین تکمیل نشده و به‌دلیل نقص در لوله عصبی آسیب شدیدی به ستون فقرات و نخاع وارد میشود. این بیماری منجر به مشکلاتی همچون ضعف در حرکت، فلج شدن، اختلالات اسفنکتر، اختلال در حافظه و از همه مهمتر اختلال در عملکرد مثانه و بی اختیاری ادرار میشود. در دیگر بیماری مادرزادی یعنی بیماری فلج مغزی، مغز جنین در حال رشد یا حتی بعد از تکامل بر اثر عوامل مختلفی آسیب می‌بیند و منجر به ایجاد دسته‌ای از بیماری‌های حرکتی مثل شل یا سفت شدن دست و پا، حرکات غیر ارادی و راه رفتن بدون تعادل میشود، علاوه بر مشکلات حرکتی، بی اختیاری ادراری نیز جزء عوارض شایع افراد مبتلا به فلج مغزی است.
- آسیب های مغزی: گاه بر اثر عوامل مختلفی همچون سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی و … فرد سالمند دچار نوروژنیک میشود.
- مسموم شدن با فلزات سنگین: همچون آرسنیک، کادومیوم، سرب و جیوه که به‌مرور منجر به دسته‌ای از بیماری‌های روان شناختی همانند اسکیزوفرنی میشود.
- ضایعه مغزی و نخاعی: که بر اثر عوامل مختلفی همچون تصادف، ضربه یا سقوط از ارتفاع ایجاد میشود.
علاوه‌بر موارد گفته شده برخی از عوامل همچون آسیب دیدن اعصاب لگنی در اثر جراحی های شکمی و لگنی، عفونت‌های شدید، بیماری دیابت، بیماری‌های مربوط به دیسک ستون مهره‌ها، فلج اطفال، مصرف طولانی مدت الکل و … میتواند موجب آسیب رساندن به سیستم عصبی شود که نتیجه آن به دنبال داشتن مثانه نوروژنیک است.
انواع عارضه مثانه عصبی در سالمندان
عارضه مثانه نوروژنیک به دو دسته زیر تقسیم میشود:
- مثانه بیش فعال Spastic: این حالت همانطور که از نام آن بر می‌آید مثانه بیش از حد فعال است و فرد همواره احساس می‌کند که مثانه پر شده است. در این عارضه فرد دچار تکرر و ناگهانی ادرار شده و مجبور است که در طول شبانه روز چندین بار به دستشویی برود. حتی به سختی ادرار خود را کنترل می‌کند و گاهی اوقات دچار بی اختیاری ادرار نیز میشود.
- مثانه شل یا Flaccid: بر عکس حالت اول، مثانه در چنین شرایطی به درستی منقبض نشده و با وجود پرشدن ظرفیت مثانه، از سوی سیستم عصبی پیامی به مغز برای تخلیه صادر نمی‌شود. در نتیجه فرد احساس پر بودن مثانه را ندارد. در این حالت وقتی که مثانه پر شد و گنجایشی نداشت ناگهان فرد دچار بی‌اختیاری ادرار و نشتی آن میشود.
بیشتر بخوانید: عوارض دیالیز در افراد مسن
علائم مثانه عصبی در سالمندان
علائم این بیماری با توجه به شدت آسیب به سیستم عصبی در هر فردی متفاوت است؛ هر چه مجموعه عصبی (نخاع، مغز و اعصاب محیطی) بیشتر آسیب ببیند شدت و وخامت نوروژنیک نیز بیشتر است. در هر حال اختلالات ادراری همچون تکرر ادرار، ناتوانی در کنترل ادرار (بی اختیاری ادراری)، شب ادراری، سوزش ادراری، عفونت ادراری، ادرار با حجم کم، انسداد ادراری، سنگ مثانه، سنگ کلیه، درد لگنی و … از مهمترین علائم درگیری این عارضه در سالمندان است.
بیشتر بخوانید: سنگ کلیه سالمندان
تشخیص بیماری مثانه عصبی در سالمندان
سالمند با مشاهده چنین علائمی بایستی به متخصص اورولوژی مراجعه کند تا پزشک به معاینه و شرح حالی از او بپردازد. پزشک متخصص ابتدا علائم بالینی او را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ از سابقه پزشکی و همچنین رفتارهای روزانه سالمند سوال می‌کند. برخی از پزشکان برای تشخیص بیشتر، بیمار را مورد معاینه فیزیکی قرار میدهند که این معاینه در زنان شامل ناحیه شکم، لگن و رکتوم و در مردان نیز شامل پروستات، رکتوم و شکم است. در نهایت براساس آزمایشات زیر میتواند تشخیص قطعی دهد که آیا او دچار این عارضه شده است یا نه.
- آزمایش خون و ادرار
- آندوسکوپی مثانه
- ام آر آی
- سی تی اسکن
- سونوگرافی
- نوار مثانه
- رادیو گرافی مثانه
اگر متخصص با انجام راه‌های تشخیصی فوق به این نتیجه رسید که سالمند دارای اختلال در عملکرد مثانه است و همزمان یکی از بیماری‌های مربوط به ضایعات مغزی-نخاعی همچون آلزایمر، پارکینسون و … را مشاهده کرد، این اختلال را مثانه عصبی تشخیص می‌دهد. حال اگر فرد بیمار با وجود این که اختلال ادراری دارد اما عارضه عصبی ندارد، پزشک مشکل مثانه او را غیر عصبی تلقی می‌کند.
بیشتر بخوانید: بیماری کلیه در سالمندان
مثانه عصبی در زنان
بیش فعالی مثانه عارضه ایست که در بانوان نسبت مردان شایع تر است و یکی از دلالیل شایع تر بودن شاید یائسگی در بانوان باشد. حدودا ۴ درصد از بانوان بخاطر علائم این بیماری به پزشک مراجعه کرده اند. البته آمار دقیق نیست از علائم اختلال مثانه می‌توان به تعدد احساس دفع ادرار اشاره کرد.
احساس دفع ناگهانی ادرار، ناتوانی کنترل ادرار، تعداد دستشویی رفتن بیش از ۲ بار طی شب و بیش از ۸ بار طی روز از دیگر علائم بیش فعالی مثانه است. از دلایل دیگر بیش فعالی مثانه می‌توان به فرا رسیدن سن یائسگی در بانوان اشاره کرد که از نشانه های آن کاهش استروژن است .این عارضه علاوه بر درمان دارویی با ورزش و جراحی هم برطرف می‌گردد.
درمان مثانه عصبی در سالمندان
درمان این بیماری با توجه به فاکتورهای مختلفی از جمله سن، شدت بیماری، میزان آسیب دیدگی عصب کنترل کننده مثانه، نوع علائم مشاهده شده، میزان واکنش بیمار به داروهای تجویز شده و … متغیر است. این بیماری به خصوص برای آنهایی که به شدت درگیر شده اند شاید درمان قطعی نداشته باشد اما با یکسری راهکار درمانی می‌توان آن را کنترل کرد. در هر حال از روش‌های زیر می‌توان برای درمان استفاده کرد:
- استفاده از دارو: یکی از رایج‌ترین روش‌ها، دارو درمانی است. که برای این امر از داروهایی نظیر گاما آمینوبوتیریک اسید، بتانکول (داروی تقویت فعالیت برخی از اعصاب)، سم بوتولینوم، دارو ضد صرع، داروی شل کننده مثانه، نورومدلاسیون و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تغییر سبک زندگی: استفاده از رژیم غذایی مناسب و کاهش مصرف مواد خوراکی تحریک کننده مثانه (نوشیدنی های کافئین دار، غذاهای تند، شیرین کننده های مصنوعی و …) ، مصرف مایعات، ثبت دفع ادرار از نظر میزان و تعداد، خالی کردن مثانه به‌صورت برنامه‌ریزی شده (هر ۳ الی ۴ ساعت یکبار عمل دفع انجام شود)، انجام ورزش های لگنی و …
- استفاده از سوند: برای آن دسته از بیمارانی که دچار احتباس ادراری هستند و در تخلیه مثانه مشکل دارند سوند میتواند مفید باشد.
- عمل جراحی: در صورتی که فرد هر کدام از مراحل بالا را انجام داد ولی به بهبودی دست نیافت به تشخیص پزشک با اعمال تغییراتی برروی مثانه همچون تغییر سایز مثانه، استفاده از اسفگتر مصنوعی، قطع اسفنگتر و یا تغییر مسیر مجاری ادراری مورد جراحی قرار می‌گیرد.
قرص برای مثانه عصبی
برای درمان و مهار مثانه عصبی قرص و داری مخصوصی در دسترس نیست، ولی بعضی از داروها با هدف کاهش یا افزایش انقباضات عضله های مثانه توسط متخصصان برای بیمار تجویز میشود.
داروهای تجویز شده توسط پزشک جهت تقویت انقباض عضله مثانه توسط بیمار باید به ترتیب و با برنامه مصرف شود. این داروها عبارتنداز:
- داروهای شل کننده عضلات مثانه
- داروهایی که باعث افزایش فعالیت بعضی از اعصاب می‌شوند
- بتانکول
- سم بوتولینوم
- مکمل‌های گابا (GABA) گاما آمینوبوتیریک اسید
- داروهای ضد صرع
داروهای درمان مثانه پر کار یا مثانه بیش فعال
این داروها دو کار را انجام میدهند :
- کاهش علامت ها
- کاهش تعداد دفع ادرار (هم دفع ارادی و هم دفع غیر ارادی)
اسامی این داروها:
- میرابگرون (Myrbetriq)
- تولترودین ( دترول ،LA)
- تروسپیوم (Sanctura)
- نورومدلاسیون، نورومدلاسیون ساکرال، نورومدولاسیون عصب درشت نی زیر پوستی
درمان مثانه کم کار
- کاتتر گذاری بصورت نوبتی
- کاتتر گذاری بصورت دائمی
- ویتامین D
نتیجه برخی تحقیقات نشان داده، بالا بودن سطح ویتامین دی در بدن با احتمال اختلال های کف لگن در بانوان مثل نشت ادرار رابطه دارد. در تحقیقی دیگر که در خانم های مسن صورت گرفت محققان دریافتند سطوح پایین ویتامین دی هم با نشت ادرار در آنها مرتبط است. این کمبود را می‌توان با مصرف مکمل های ویتامین دی جبران کرد. اگر ویتامین دی را بصورت قرص مصرف نمی‌کنید با آفتاب گرفتن و مصرف غذاهای حاوی ویتامین دی این کمبود را جبران کنید.در آخر اگر با شیوه های کنترل ادرار بیماری مهار نشد؛ جراحی توسط پزشکان به عنوان یک راه حل دیگر صورت می‌گیرد.
درمان خانگی با استفاده گیاهان دارویی
جهت بهبود مثانه تحریک پذیر، مکمل‌های گیاهی که کاملا طبیعی هستند پیشنهاد شده است. اما در این زمینه پژوهش‌های گسترده ای وجود ندارد و تنها یکسری اطلاعات محدود در اختیار داریم.
اسامی گیاهان دارویی توصیه شده:
- کاکل ذرت یا کلاله
یک داروی سنتی بوده و سالیان طولانی است که کاکل ذرت جهت درمان بیماری هایی همچون سوزش مثانه و بی اختیاری ادرار در هنگام شب مورد تجویز و مصرف قرار می‌گیرد. - کاپسایسین
یک داروی طبیعی است که از فلفل قرمز استخراج شده است. بعضی پژوهش ها از کاپسایسین که دارویی ارزان قیمت است، به عنوان درمان موثر برلی مثانه بیش فعال یا پرکار نام برده شده و تجویز و مصرف آن توصیه میشود. - گوشا جینکی گان
طبق گفته ها، این دارو حاصل ترکیب۱۰ گیاه چینی بوده و مصرف گوشا جینکی گان روی انقباض ماهیچه های مثانه بطور مثبت موثر است. - هیدروکسید منیزیم
نتیجه ی به دست آمده از یک پژوهش محدود نشان داد این مکمل، علامت های بی اختیاری ادرار و شب ادراری را در نیمی از زنان مورد تحقیق کاهش داده است.
- عصاره دانه پامپکین
پژوهش ها مشخص کرده است، عصاره دانه پامپکین جهت بهبود وضعیت مثانه های بی اختیار و تحریک پذیر که موجب شب ادراری شده موثر است.
ورزش های مناسب برای مثانه عصبی
ورزش‌هایی جهت تقویت ماهیچه‌های کف لگن وجود دارد که برنامه های ورزشی این چنینی را باید از متخصصانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند بگیرید و به شکل اصولی ورزش را شروع کنید.
ورزش کگل ماهیچه‌های کف لگن را تقویت می‌کند. این عضله ها در کنترل جریان ادرار نقش دارند و اندام های لگن را در موقعیت خود حفظ می‌کنند.
غذای مناسب برای مثانه عصبی
قطعا تغذیه درست و برنامه استفاده از غذاها و نوشیدنی ها روی بهبود عملکرد مثانه موثر است و همین طور برنامه غذایی غلط میتواند باعث تشدید اختلال ها گردد پس برای تنظیم برنامه غذایی تان حتما با پزشک خود یا پزشک متخصص تغذیه مشورت داشته باشید.
برای مثانه پرکار یا بیش فعال برنامه تغذیه ای ویژه ای وجود قرار ندارد. اما برخی مواد غذایی موجب شدیدتر شدن علائم اند. همینطور اندازه و حجم استفاده از مواد غذایی اگر نامناسب باشد خودش باعث وخیم تر شدن علامت های بیماری می شود.
حتی زمان مصرف مواد غذایی هم تاثیر گذار است و برای مثانه از نوع پرکار یا بیش فعال آب بهترین نوشیدنی است .مواد نگهدارنده و افزدونی های نوشیدنی های انرژی‌زا و کافئین موجود در قهوه و چای و برخی نوشیدنی های دیگر ممکن است باعث تشدید علامت ها باشد. برآورده شدن نیاز آبی برای سلامتی خیلی مهم است و باید به آن توجه داشت.
اما درباره ی آنهایی که به مثانه بیش‌فعال مبتلا هستند اندازه و تایم مصرف نوشیدنی اهمیت بسیاری را داراست. معمولا نیاز مصرفی هرکس ۸ لیوان آب بطور روزانه میباشد. اما برخی افراد در بزرگسالی درصورتیکه در تندرستی کامل باشند احتیاجی به این میزان ندارند.
نکات لازم در رابطه با مصرف نوشیدنی ها مصرف مایعات باید در طول روز تقسیم بندی شده باشد. موقع ورزش کردن مقادیر لازم آب بدن را تامین کنید. مایعات را یکدفعه ننوشید بلکه آرام آرم و در ظرف های کوچک یا نیمه پر شده است.
اگر به مقدار مناسب و کافی مایعات بدن را تامین کردید حواستان باشد رنگ ادرار شما باید زد کمرنگ یا تقریبا بی رنگ باشد. در اغلب بیماری های کلیوی رنگ و بوی ادرار به عنوان نشانه هایی برای تشخیص به کار می‌روند و خود فرد هم میتواند از روی آن به سلامت یا عدم سلامت کلیه آگاه شود، مایعات در خوراکی ها یی مثل میوه ها و سبزیجات هم وجود دارد.
درصورتی که همه نکات را رعایت می‌کنید اما هنوز حالت سوزش و درد هنگام دفع ادرار را تجربه می‌کنید و ادرارتان پررنگ است و بوی بدی دارد باید به پزشک اطلاع دهید. نوشیدنی‌هایی که دفع ادرار را افزایش میدهند بشناسید:
- کافئین
نسبت به سایر مواد غذایی موجب افزایش دفع ادرار است. در آنهایی که مبتلا به مثانه پرکار هستند. تحقیقات بیان می‌دارد مصرف کافئین به مقدار کمتر از موجود در یک فنجان نوشیدنی قهوه در طول روز میتواند علائم بی اختیاری ادرار یا بکاهد. مواد غذایی که منع مصرف دارند یا کاهش آنها توصیه شده:
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار
قهوه، چای، نوشیدنی های انرژی زا و… اگر قصد ترک و کاهش مصرف کافئین را دارید آرام آرام مصرف خود را کم کنید تا دچار سردرد های ناشی از کمبود کافئین نشوید. زیرا اغلب کسانی‌که ناگهانی مصرف کافئین را از رژیم غذایی خود برداشته اند از سردرد‌های بوجود آمده بعد از آن شکایت می‌کند.
- آب‌میوه‌های اسیدی
الخصوص آب پرتقال، گریپ‌فروت و گوجه فرنگی و…. درعوض از آب میوه هایی که کمتر اسیدی اند استفاده کنید مثل آب سیب یا گلابی ترجیحا با آب اضافه رقیق ترشان کنید.
- نوشیدنی‌های گازدار
سودا، نوشابه ها، آب‌معدنی گازدار و… نوشیدنی هایی هستند که مواد شیرین‌کننده اضافی دارند. این شیرین کننده ها از جمله آساخارین وآسپارتام اندکه مثانه را تحریک می‌کنند.
غذاهایی که باید از مصرف آنها خودداری نمود یا مصرفشان را کاهش داد
لیست اسامی غذاهایی که علائم مثانه بیش فعال را تشدید می‌کنند:
- غذاهای اسیدی:
مرکبات، گوجه‌فرنگی و محصولاتی که گوجه در آنها بکار رفته است درعوض ازمیوه‌های کمتر اسیدی مثل گلابی و بلوبری استفاده شود/ اگربرش کوچکی از لیمو به آب اضافه شود اسیدی بودن آن گرفته میشود و منع مصرف ندارد. - غذاهای ادویه‌دار
فلفل باعث تحریک و اذیت مثانه در برخی است. بنابراین به آرامی مصرف این غذا هارا در لیست غذایی تان کم کنید و شاهد بهبود باشید. - شیرین‌کننده‌های مصنوعی که در بالا نام برده شد و بجز نوشیدنی ها در غذاها هم هستند.
- مواد غذایی شامل کافئین، شکلات، غذاهای پرنمک، چیپس و پفک، آجیل های غیر خام .این غذاها تشنگی را کم می‌کند و فرد را مجبور به نوشیدن آب می‌کند.
سوال متداول
چرا مثانه عصبی ایجاد میشود؟
مثان. اندامی است که در ساختارش ماهیچه دارد و برای فعالیت نیاز به دستورات عصبی مربوطه از سمت سیستم عصبی دارد و هرگونه اختلال در بخش های عصبی مربوطه موجب مثانه عصبی یا مثانهنوروژنیک میشود.
آیا مثانه عصبی درمان دارد؟
برای درمان درست اول باید عوامل زمینه ای بیماری مشخص گردد. به عنوان نمونه اگر بیمار مبتلا به دیابت بود قند خون بیمار باید تحت کنترل باشد.اگر توموری در سیستم عصبی وجود دارد باید درمان شود و برداشته شود. سپس روش های درمانی تکمیلی را آغاز کرد.
علایم ایجاد مثانه عصبی چیست؟
بی اختیاری ادرار دفع ادرار، تکرار ادرار چه در طول روز چه هنگام شب خروج قطره قطره ادرار هنگام دفع، حبس کردن ادرار و ناتوانی در دفع ادرار، پر بودن مثانه توسط شخص حس نمی شود.
بیشتر بخوانید: بی اختیاری ادرار سالمندان
کلام پایانی
پرستاران عزیز، اگر سالمند شما دچار چنین عارضه‌ای هست حتما می‌دانید که چقدر این بیماری برای آنها آزار دهنده و اذیت کننده است. این افراد علاوه‌بر این که از نظر جسمی دچار اختلال و ناتوانی می‌شوند، به‌دلیل عدم کنترل ادرار و بی‌اختیاری آن، نزد دیگران احساس خجالتی و شرمندگی می‌کنند که میتواند برروی روحیه اثر سویی بگذارد و آنها را در آینده با مشکلات روحی و افسرگی مواجه کند. از این‌رو اگر دچار این بیماری شدند بایستی به آنها توجه زیادی کنید و به موقع درمان را شروع کنید تا بتوان این بیماری را کنترل کرد.
یکی از بهترین راه‌ها برای درمان مثانه عصبی در سالمندان ، استفاده از رژیم غذایی مناسب و ورزش‌های مخصوص به لگن است که میتواند سبب بهبود بیماری در این افراد شود. وقتی که سالمند از نظر جسمی سالم باشد، بی‌تردید وی با اعتماد به نفس بیشتری قدم در جامعه می‌گذارد و روحیه‌ای مثبت و با نشاط به خود می‌گیرد. پس در کنار سالمند گران قدر خود بمانید و او را در درمان این بیماری یاری رسانید.
