عوارض دیالیز در افراد مسن یا سالمندان که باید بدانید

سالمندان به دلیل کاهش ضعف بدن و ابتلا به بیماری‌های مختلف دچار نارسایی کلیه می‌شوند. در چنین مواقعی کلیه‌ها نمی‌توانند کار خودشان را به درستی انجام دهند. بنابراین دیالیز کار کلیه‌ها را انجام می‌دهد و به افراد سالخورده کمک می‌کند که بتوانند راحت‌تر زندگی کنند. در این مقاله می‌خواهیم درمورد دیالیز کلیه در سالمندان و عوارض دیالیز در سالمندان صحبت کنیم. با ما همراه باشید تا بیشتر با این موضوع آشنا شوید.

دیالیز در افراد مسن یعنی چه؟

کلیه‌ها در بدن وظیفه دارند که مواد زائد موجود در خون را جدا کنند و آن را با ادرار دفع کنند، در مقابل خون تصفیه شده را به سمت اندام‌های مختلف بدن هدایت می‌کنند. اگر به دلایلی کلیه‌ها قادر نباشند که خون بدن را تصفیه کنند همان خون کثیف و تصفیه نشده را به سمت دیگر اندام‌های بدن می‌فرستند. این موضوع می‌تواند باعث بروز مشکلات بسیاری در بدن فرد شود، در مواردی که شدت پیدا کند می‌تواند عفونت شدیدی در بدن فرد به وجود آورد. زمانی که کلیه‌ها نتوانند فعالیت خود را به درستی انجام دهند باید از دیالیز استفاده شود. بسیاری از افراد سالمند به دلیل ضعف بدنی و سن بالایی که دارند به ناچار برای بهبود عملکرد کلیه‌ها از دیالیز استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: بی اختیاری ادرار سالمندان

چرا افراد مسن به دیالیز کلیه احتیاج دارند؟

با افزایش سن، اعضا و اندام داخلی بدن هم پیر می‌شوند و دیگر نمی‌توانند مثل قبل کار کنند. کلیه هم مانند خیلی از اندام‌های داخلی بدن با افزایش سن ممکن است نتواند به درستی کار خودشان را انجام دهند. به همین دلیل تعداد سالمندانی که به نارسایی کلیه مبتلا می‌شوند، بیشتر است. طبق مطالعات انجام شده توسط متخصصان کلیه، حدود ۷۰ درصد از کسانی که دیالیز می‌شوند، سالمند هستند.

وقتی که سالمندان به دلایل مختلف از جمله بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، ننوشیدن آب کافی، مصرف سیگار، فشار خون، و تغذیه نامناسب به نارسایی کلیه مبتلا می‌شوند، به روشی نیاز دارند که کار کلیه آن‌ها را انجام دهد. فرآیند دیالیز کلیه، خون را از مواد زائد و مایعات اضافی پاک می‌کند. در حالت عادی، مواد زائد وارد مثانه می‌شوند و از طریق ادرار دفع می‌شوند. در صورتی که کلیه نتواند به درستی کار خودش را انجام دهد، دستگاه دیالیز خون را تصفیه کرده و تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن را حفظ می‌کند.

بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در سالمندان

انواع دیالیز کلیه در سالمندان

دو نوع دیالیز در سالمندان انجام می‌شود:

دیالیز خونی

به دیالیز خونی همودیالیز هم می‌گویند. در این حالت، دستگاه همودیالیز با کمک یک فیلتر خاص، مواد زائد و آب اضافی را از بدن خارج می‌کند. در حالت دیالیز صفاقی از یک نوع لوله پلاستیکی استفاده می‌کنند. لوله را داخل حفره‌ای در شکم بیمار قرار می‌دهند و آب اضافی و مواد زائد بدن را خارج می‌کنند.

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی هم انواع مختلفی دارد: مداوم سیار، مداوم چرخه‌ای و صفاقی نوبتی. در روش صفاقی مداوم سیار، حفره شکمی ایجاد شده و چندبار در زمان بیداری بیمار پر و خالی می‌شود. دیالیز صفاقی مداوم چرخه‌ای معمولا در زمان خواب بیمار انجام می‌شود و دستگاهی مایعات داخل و بیرون شکم را به جریان در‌می‌آورد. دیالیز صفاقی نوبتی هم طولانی‌تر است و در بیمارستان انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: سنگ کلیه سالمندان

فرآیند دیالیز کلیه چگونه انجام می‌شود؟

بیمارستان‌ها یک واحد خاص برای همودیالیز دارند و فرآیند دیالیز هم در همان واحد انجام می‌شود. معمولا بیماران سه بار در هفته باید به واحد دیالیز بروند و دیالیز هم ۲ تا ۴ ساعت طول می‌کشد. بیمار در فرآیند دیالیز صفاقی نقش فعال‌تری دارد. به این صورت که باید مراقب تمیز بودن و جلوگیری از عفونت باشند.

در روش دوم دیالیز، یا همان همودیالیز، روی عروق خونی بیمار، عمل جراحی کوچکی انجام می‌شود و به کمک یک کلیه مصنوعی، خون تصفیه می‌شود. همودیالیز به سه روش مختلف انجام می‌شود. در روش اول، سرخرگ و سیاهرگ به هم متصل می‌شوند. در روش دوم، یک لوله حلقه‌ای مواد زائد را بیرون می‌کشد و در روش سوم، یک کاتتر در ورید بزرگ گردن جایگذاری می‌شود.

بیشتر بخوانید: بیماری کلیه در سالمندان

زمان مناسب دیالیز در سالمندان

معمولا پزشکان برای افرادی که بدن آن‌ها نیاز به دیالیز دارند، پیشنهاد می‌کنند که هفته‌ای سه روز این کار را انجام دهند. این فاصله زمانی بهتر است مشخص شده و مرتب باشد، به این ترتیب در زمان‌های مشخصی بدن خون تصفیه شده را در اختیار دیگر اندام‌ها قرار می‌دهد. هر جلسه دیالیز حدود چهار ساعت طول می‌کشد. از این رو هم می‌توانید در منزل و هم می‌توانید در بیمارستان دیالیز را انجام دهید.

 

دیالیز کلیه موجب چه بیماری هایی می‌شود ؟

برخی علائم ممکن است برای افرادی که دیالیز می‌شوند پیش آید:

• خارش‌های پوستی که اکثر اوقات قبل یا پس از دیالیز شدن شدید می‌شد.

• اسپاسم یا گرفتگی‌های عضلانی که علاوه بر خارش های پوستی جز علائم شایع دیالیز می‌باشند.

• افت فشار خون به خصوص برای دیابتی ها که درگیر بیماری زمینه ای هستند.

• مشکلات هنگام خواب گاها به خاطر خارش های پوستی ، بی قراری در پاها، این افراد دچار آپنه خواب می‌شوند که نوعی اختلال تنفسی است. هنگام خواب موجب توقف تنفس می‌شود و خودش برای بیمار عوارضی را به بار می آورد و کیفیت خواب و تنفس بیمار را بهم می‌زند .

• این بیماران باید در طول روز مقدار محدود و معینی مایعات استفاده کنند وگرنه دچار اضافه بار مایعات می‌شوند و برایشان مشکل ساز خواهد شد.

• جراحت و عفونی یا متورم شدن جای کاتر دیالیز

• نوسانات خلقی و افسردگی به دلیل بیماری و روند سخت درمانی که دارند.

• افرادی که دیالیز می‌شوند طبیعتا زیادتر از بقیه احساس خستگی و کسلی و بی حالی دارند و گاها مشکلاتی که برای خوابشان بخاطر عوارض دیالیز ایجاد می‌شود این احساس را تشدید می‌کند.

در دیالیز از نوع صفاقی امکان بروز عفونت صفاق وجود دارد. پس الزام در رعایت بهداشت مربوط به اطراف ناف و اصولی انجام شدن آن بیشتر است. از دیگر عوارض دیالیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفراغ و حالت تهوع
  بیش تر از ۱۰ درصد از موارد افراد تحت دیالیز دچار تهوع و استفراغ می‌شوند که یا بخاطر افت فشار خون بوجود آمده در بیمار است یا نشانه‌ای از علائم اولیه سندرم عدم تعادل می‌باشد.

• سردرد
  جز علائم شایع در افراد دیالیزی می‌باشد تقریبا همه ی آن ها دچار سردرد می‌شوند، استفاده از داروی استامینفون در آرام کردن درد آنها پیشنهاد شده است. دلیل آن بطور دقیق و قطعی شناسایی نشده و اما فرضیه هایی برای توجیه علت آن وجود دارد .
  سر درد هم امکان دارد مانند تهوع و استفراغ از نشانه‌های اولیه سندرم عدم تعادل باشد ممکن هم است. به خاطر قطع دریافت کافئین باشد در آنهایی که مصرف بالای قهوه و چای دارند، چرا که دیالیز به سرعت موجب پایین آمدن کافئین می‌شود و البته علل دیگری هم گمان می‌رود.

• ایجاد عارضه های شدید مغزی مثلا ورم مغزی
  سندرم عدم تعادل که از عوارض مشاهده شده در افراد تحت درمان با دیالیز است. به سبب جا‌به‌جایی آب خارج از سلول های مغزی به داخل مغز که علت آن حرکت با سرعت بالای خون می‌باشد، از طرفی موجب حرکت آب به سلول های مغزی و ایجاد تورم مغزی می‌گردد.

• درد سینه
  این در اکثرا با کمر درد خفیف همراه است. در ۱الی تا ۴درصد مورد‌های تحت دیالیز شاهد آن هستیم. دلایل‌اش در اغلب مورد ها شناخته شده نیست. می‌تواند از نشانه های سندرم عدم تعادل باشد علت‌های دیگری هم گمان می‌رود. در افراد تحت دیالیز آنژین معمولا با عنوان یکی از دلایل‌های دردهای قفسه سینه همیشه مدنظر است. تجزیه شدن خون ویا همولیز امکان دارد با احساس فشار و یا درد در قفسه سینه، نفس تنگی و کمر درد خود را نشان دهد.

• آمبولی هوا
  اتفاق افتادن آن در افراد تحت دیالیز نادر است، این هم یکی دیگر از دلایل درد سینه و تنگی نفس به حساب می آید.
• سندرم عدم تعادل
  با سرعت کاهش یافتن سطوح خونی یک سری املاح مثل اوره به نسبت املاح موجود در داخل سلول ها از آن طرف بالا رفتن اسمولالیته سرم و عمل تورژسانس الخصوص سلول های مغزی و بالا رفتن فشار داخل جمجمه، حاصل شدن عارضه های نرولژیک از عوامل به وجود آمدن این سندروم هستند. این اتفاق ممکن است باعث جا به جایی آب از خارج سلول به سلول‌های مغزی شده و تغییر های حاد PH مایع  مغزی نخاعی گردد.
• سندرم عدم تعادل معمولا در جلسه های ابتدایی درمان ایجاد شده و دلایل متفاوتی دارد برای مثال به سرعت کاهش یافتن  الکترولیت های خارج سلولی می‌تواند از دلایل آن باشد.

محصولات تخصصی سلامت سالمندان

عوارض دیالیز در افراد مسن و سالمندان چیست؟

دیالیز هم مانند روش‌های درمانی دیگر عوارضی برای بیمار دارد. افراد سالمند با انجام عمل دیالیز ممکن است دچار کاهش فشار خون، تهوع، استفراغ، دلشوره، بی‌قراری، سرگیجه، رنگ‌پریدگی و گرفتگی عضلات شوند. بنابراین یک بیمار دیالیزی باید مرتب تحت نظر پزشک باشد. به علاوه، بیشتر سالمندان دیالیزی دچار افسردگی می‌شوند. برای همین بهتر است مراقب سلامت روحی و روانی آن‌ها هم باشید.

دیالیز با وجود اینکه می‌تواند نقش کلیه را در بدن ایفا کند، اما همواره با عوارض و معایبی خاص خود را دارد. عوارض دیالیز عبارتنداز:

• خارش پوست در نقاط مختلف بدن که می‌تواند، قبل و بعد از دیالیز افزایش پیدا کند و به دلیل خارش بیش از حد حالت خون مردگی روی پوست ایجاد شود.
• عفونت و تورم در محل کاتر دیالیز، برای جلوگیری از ایجاد عفونت در این ناحیه باید از آلود شدن آن جلوگیری کنید.
• بیماران دیالیزی بهتر است روزانه مقدار مشخصی مایعات مصرف کنند. این مایعات اگر بیش از اندازه باشند می‌توانند موجب آسیب و صدمه بیشتری به بدن شوند.
• فشار خون بدن در افراد دیابتی و دیالیزی به شدت کاهش پیدا می‌کند.
• اختلال در خواب به دلیل خواب رفتن پاها و مشکل در تنفس

دیابت در سالمندان دیالیزی

اگر بیمار دیالیزی شما دیابتی هم باشد، باید خیلی مراقب باشید، چون احتمال خون‌ریزی در این افراد هست و احتمال دارد بیماری‌های دیگر هم به آن اضافه شود. برای پیشگیری از خونریزی حتما حواستان به وضعیت دندان‌ها باشد. دندان‌ها بسیار حساس هستند و ممکن است با مسواک‌های زبر خونریزی کنند. برای جلوگیری از خونریزی در دندان‌ها از مسواک نرم استفاده کنید.

سعی کنید برای تراشیدن موهای زائد از ریش تراش برقی استفاده کنید و ناخن‌ها را هم مرتب بگیرید. کسی که دچار نارسایی کلیه می‌شود، در اثر دیالیز، پوستش خشک می‌شود و خارش پیدا می‌کند. برای همین جهت جلوگیری از خارش زیاد پوست و التهاب و خونریزی‌های بعدی، بهتر است از وسایل تیز برای خاراندن پوست استفاده نکنید.

بیشتر بخوانید: میزان قند خون در سنین مختلف

مراقبت‌های پوستی در سالمندان دیالیزی

بیمارهای دیالیزی نباید از صابون‌های معطر استفاده کنند و زیاد حمام بروند. بهتر است برای شست‌وشوی بدن، از صابون‌های مرطوب‌کننده استفاده کنید و کرم و لوسیون را هم در مراقبت‌های پوستی خود قرار دهید. بیماران دیالیزی ممکن است دچار خشکی لب هم بشوند. در چنین مواقعی، برای جلوگیری از خشکی لب ، حتما بعد از غذا مسواک بزنید، پماد نرم‌کننده لب استفاده کنید و در محیط‌های خیلی گرم قرار نگیرید.

دیالیز و افسردگی در افراد مسن

اصلی‌ترین عارضه دیالیز در افراد مسن، افسردگی و خستگی است. سالمندان دیالیزی سه روز در هفته مجبورند دیالیز شوند و بخش زیادی از زندگی آن‌ها در اتاق‌های دیالیز می‌گذرد. به همین دلیل حساس می‌شوند، ممکن است دچار افسردگی شوند یا به خودشان آسیب بزنند. بنابراین سالمند دیالیزی به مراقبت و توجه بیش از حد شما نیاز دارد تا دچار افسردگی نشود و بتواند با روحیه خوب به زندگی‌اش ادامه دهد.

بیشتر بخوانید: مثانه عصبی

آیا دیالیز کلیه در سالمندان روش جایگزینی دارد؟

بعضی از بیماران و افراد مسن دوست ندارند دیالیز و سختی‌های آن را تحمل کنند. به علاوه، اگر نارسایی کلیه، شدید و مزمن باشد، دیالیز روش درمانی مناسبی نخواهد بود. اگر فرد سالمند تمایلی به انجام دیالیز ندارد، با مشورت پزشک می‌توانید از روش‌های جایگزین استفاده کنید. مثلا می‌توانید از هورمون اریتروپویتین استفاده کنید و هفتگی این هورمون را تزریق کنید. پیوند کلیه هم می‌تواند یکی از روش‌های خلاص شدن از کم کاری کلیه باشد. اما افرادی که می‌توانند کلیه دریافت کنند، نباید سیگاری باشند یا الکل مصرف کنند. اضافه وزن و چاقی هم مانع انجام پیوند کلیه می‌شود.

دیالیز تا چه زمانی باید انجام شود؟

گاهی اوقات بیماران دیالیزی یا افراد مسن تصور می‌کنند که تا آخر عمرشان باید دیالیز شوند و همین باعث افسردگی و مشکلات روحی آن‌ها می‌شود. در بیشتر مواقع، دیالیز یک درمان موقتی است و بعد از پیدا شدن کلیه مناسب یا بهبود عملکرد کلیه، فرد دیگر به دیالیز احتیاجی ندارد و می‌تواند زندگی عادی خودش را ادامه دهد. این نکته هم باید در نظر گرفت که هزینه دیالیز کلیه می‌تواند زیاد باشد. در طول انجام عمل همودیالیز باید مراقب میزان مصرف پتاسیم، فسفر، و سدیم باشید و آب مصرفی‌تان را هم کنترل کنید.

 

علت مرگ افراد دیالیزی چیست؟

عارضه ها و بیماری‌های مربوط به کلیه ها خیلی خطرناک هستند و کسانی که دچار نارسایی کلیه از نوع مزمن می باشند، احتمال اینکه کلیه هایشان دوباره بهبود پیدا کرده و کارایی قبلی اش را به دست بیاورد بعید است. دیالیز صرفا می‌تواند حال عمومی آنهار بهتر کند و امید می‌رود حدودا تا ۲۰ سال موجب افزایش طول عمر در آنها شود. اما خب در افرادی که مشکلات گذرای کلیوی بوجود می آید تنها تا بهبود وضعیت کلیه هایشان نیازمند دیالیز هستند، بعد از بازگشت کارایی اندامشان نیازی به دیالیز ندارند.

افراد تحت دیالیز علاوه بر عارضه های دستگاه دیالیز و این فرآیند بخاطر علت دیالیزی شدنشان که آسیب های کلیوی است بدنشان دچار ضعف و بیماری شده است. این افراد با بدن های ضعیف تحت درمان با دستگاه های دیالیز که عموما در کشور ما بدلیل یک سری از مشکلات قدیمی و غیر استاندارد هستند قرار می‌گیرند، شور بختانه علاوه بر کیفیت و کارایی پایین آنها در کشور با کمبود آنها نیز مواجه ایم و همانطور که گفته شد دستگاه های موجود هم معمولا قدیمی و دچار مشکل است که همه اینها عوامل خطر هستند، برای این بیماران و گاها به دلیل کمبود دستگاه‌ها نوبت دهی به بیماران دیالیز به ناچار کمتر از نیاز آنها اتفاق می افتد. همین که بیمار به جای ۳ بار درهفته ۲ بار دیالیز شود خودش موجب کلی عارضه در وی می‌شود و مهم ترین علت بالا بودن مرگ در بیماران دیالیزی کشورمان متاسفانه کمبود امکانات است.

این بیماران علاوه بر آسیب جسمی بخاطر دردی که بابت دیالیز متحمل می‌شوند دچار فشار و آزار روحی هم هستند، صف های طولانی و بخش کوچک و کم امکانات مربوط به کلیه در برخی بیمارستان ها این آزار روحی را تشدید می‌کند.

 

جمع‌بندی

بخش زیادی از بیماران دیالیزی را سالمندان تشکیل می‌دهند. این گروه به دلیل ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله دیابت، فشارخون بالا، عفونت یا التهاب کلیه‌ها ممکن است دچار نارسایی کلیه شوند. در چنین مواقعی پزشک توصیه می‌کند که فرد تحت عمل دیالیز قرار بگیرد و در هفته سه بار به مرکز دیالیز مراجعه کند. در این مقاله راجع به انواع دیالیز، فرایند دیالیز و همینطور عوارض دیالیز صحبت کردیم. همچنین گفتیم که افسردگی یکی از عوارض جدی دیالیز کلیه در سالمندان است. پس اگر سالمندی دارید که دیالیز می‌شود، همیشه مراقبش باشید و سعی کنید سطح روحیه‌اش را بالا ببرید.

سوالات متداول 

آیا دیالیز می‌تواند در افزایش طول عمر افراد مسن تاثیرگذار باشد؟

جمعیت کشور ما به سرعت در حال پیر شدن است، در سال‌های آینده تعداد افراد مسن افزایش هم به مراتب افزایش پیدا می‌کند. امید به زندگی در افراد بالای ۶۵ سال که به بیماری کلیوی مبتلا هستند و دیالیز می‌کنند، حدود ۵ تا ۶ سال است. 

چه زمانی در افراد مسن دیالیز انجام می‌شود؟

نقش کلیه تصفیه خود از مواد زائد است. اگر کلیه‌ها به دلایل مختلفی چون ژنتیک، ارثی، بیماری‌های مختلف و… نتوانند تصفیه خون را انجام دهند در نهایت فرد به ناچار باید دیالیز کند. دیالیز برای این دسته از افراد یک امر کاملا لازم و ضروری است. 

آیا داشتن فشار خون بالا می‌تواند در بیماران دیالیز خطرناک باشد؟

بله فشار خون بالا می‌تواند عامل اصلی مرگ بیماران دیالیزی باشد. از این رو باید مراقب برنامه غذایی فرد بیمار باشید. 

چه زمانی نیاز به دیالیز هست؟

نارسایی کلیه مزمن موجب از کار افتادگی ۸۵ الی ۹۰ درصد فعالیت طبیعی کلیه شده باشد.